هفت نکته از زندگی زنبور‌ها که شاید ندانید

پرسش:تعداد زنبور‌ها در جهان به طور نگران‌کننده‌ای کاهش پیدا کرده است. دکتر ثور هانسون، زیست‌شناس در کتاب خود "وز: طبیعت و لزوم زنبورهای عسل" در باره خواص، تاریخچه و فواید زنبورها نوشته است. در اینجا فهرست هفتگانه نکات مورد‌علاقه دکتر هانسون را درباره این حشره پر‌تلاش و کوشا می‌خوانیم. زنبور عسل با زنبور‌های دیگر فرق دارد زنبور‌های عسل با زنبور‌های دیگر فرق دارند و در عین‌حال بسیار شبیه آنها هستند، به همین دلیل است که این دو گروه اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند. اگر شما از آن حشره‌ای که دور‌و‌بر همبرگر و سیب‌زمینی‌سر‌خ‌شده شما می‌پرد، می‌ترسید، تقصیر را گردن زنبور‌های عسل نیندازید. آنها نوع دیگری از زنبور‌ها هستند چون مهم‌ترین ویژگی شاخص زنبور‌های عسل، نظم در خوراک و رژیم غذایی است. انواع زنبور‌های دیگر شکارچی و مردار‌خوار هستند اما زنبور‌های عسل گیاه‌خوارند و خود و بچه‌هایشان فقط از شیره و گرده موجود در گل‌ها تغذیه می‌کنند. یشتر زنبور‌های عسل، عسل تولید نمی‌کنند همه می‌دانند که زنبور‌های عسل در کندو زندگی می‌کنند، با هزاران زنبور کارگر که مدام مشغول تبدیل شهد گل‌ها به شیره شیرین معروف‌شان هستند اما بیشتر گونه‌های زنبور از میان بیش از ۲۰ هزار گونه در جهان موجوداتی تک‌زی هستند که لانه‌های ساده خود را با مخلوط چسبناک شیرینی که از شهد و گرده گل‌ها به عمل می‌آوردند و به آن "نان زنبور عسل" می‌گویند، می‌سازند. زنبور‌‌های عسل پنج چشم دارند   Image caption زنبور وحشی، نیای نه‌چندان محبوب زنبور‌های عسل از فاصله خیلی نزدیک به سر زنبور عسل نگاه کنید و سه بر‌آمدگی درخشان مثل تیله‌های شیشه‌ای در میان دو چشم آنها قرار گرفته است. درست است که این چشم‌ها کارشان دیدن تصویر چیزها نیست اما این "نقطه‌های چشم‌مانند" می‌توانند شدت نور و شکل و فرم و پراکندگی آن را دنبال کنند و این به ردیابی زنبور‌های عسل بخصوص در هنگام تاریکی هوا کمک می‌کند. زنبور‌‌های عسل مثل دیاپازون ارتعاش دارند   Image caption بوته گوجه‌فرنگی به ارتعاش خاصی در زنبور‌های عسل واکنش نشان می‌دهد و گرده‌های خود را آزاد می‌کند   بعضی گیاهان مثل گوجه‌فرنگی و علف‌جارو گرده‌های خود را در محفظه‌های بسته‌ای نگهداری می‌کنند که فقط سوراخ کوچکی در انتهای آن دارد، وقتی زنبور‌های عسل از راه می‌رسند، ماهیچه‌های بال‌هایشان را دقیقاً با ارتعاش مناسب به نوسان در می‌آورند و باعث می‌شوند که محفظه در مقابل این ارتعاش واکنش نشان دهد و گرده‌های خود را به روی بدن پر‌موی زنبور‌ها بپاشد. زنبور‌ها رنگ قرمز را نمی‌بینند ولی فرا‌بنفش را می‌بینند برای زنبور‌ها، دامنه رنگ‌هایی که می‌توانند ببینند در محدوده رنگ‌های زرد‌ و نارنجی و سایه‌روشن‌های این دو رنگ است اما آنها می‌توانند گل‌های قرمز را هم از روی شکل و بوی آنها تشخیص دهند. نکته جالب در سوی دیگر طیف رنگ قرار دارد، جایی که توانایی دیدن زنبور‌ها شامل امواج فرا‌بنفش هم می‌شود. این موضوع زبان جاذبه پنهانی که با حروف بزرگ روی گلبرگ‌های گل‌ها نوشته شده است را بر ما آشکار می‌کند. آنچه ما همچون گل زرد‌رنگ قاصدک می‌بینیم برای زنبور کاملاً جهانی دیگر است که مرکز آن رنگی تند و درخشان دارد جایی که رنگدانه‌های زرد با امواج فرا‌بنفش ترکیب شده‌اند تا طیف رنگی تازه بسازند که ما آن را "بنفش زنبوری" می‌نامیم. این ترکیب و بسیاری از ترکیب‌ها و طیف‌های رنگی دیگر روی گل‌های بیش از یک‌چهارم گیاهان گلدار که تا امروز مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته‌اند، وجود دارد.   Image caption چشمان درخشان: زنبور‌ها جذب رنگ فرا‌بنفشی به نام "بنفش زنبوری" می‌شوند   زنبور‌ها هوای داغ دوست دارند بیشترین میزان گوناگونی گونه‌های زنبور‌ها در صحرا‌ها و دشت‌های خشک مثل جنوب غربی امریکا و شرق مدیترانه و بخش‌هایی از جنوب آفریقاست. با اینکه در این مناطق دوره گلدهی گیاهان کوتاه است اما آب‌و هوای گرم و خشک امکانات بسیاری برای لانه‌سازی برای زنبور‌ها فراهم می‌کند و جلوی بروز عفونت‌های قارچی را درآنها می‌گیرد، مشکلی که آنها در مناطق مرطوب معمولاً دارند. زنبور‌ها صبحانه (و ناهار و شام) ما را می‌سازند البته آنها در آشپزخانه برای ما غذا نمی‌پزند اما تقریباً در همه غذا‌هایی که می‌خوریم، نقش دارند. بیش از ۱۵۰ محصول غذایی وجود دارد که نیازمند به گرده‌افشانی زنبور‌هاست یا این گرده‌افشانی در تولید آنها مؤثر است. نه فقط میوه‌ها و گیاهان که در مورد آنها این اثر مشهود است بلکه بسیاری از ادویه‌ها، چاشنی‌ها، شیرین‌کننده‌ها، روغن‌ها، رنگ‌ها و غلیظ‌کننده‌ها و بسیاری دیگر. در دنیای بدون زنبور‌ها ما می‌توانیم گوشت و محصولاتی که با باد گرده‌افشانی شده‌اند بخوریم اما رژیم غذایی ما بسیار ملال‌آور خواهد شد و احتمالاً عاری از بسیاری مواد غذایی مفید خواهد بود.     ###