انتقاد عبدالله رمضان‌زاده از تقسیم دریای خزر در سکوت!!؛
به روسیه بدبین هستم

پرسش:بحث رژیم حقوقی دریای خزر و سهم ایران از آن، برخی از نخبگان و مردم را دل‌نگران کرده است. عبدالله رمضان‌زاده استاد علوم سیاسی دانشگاه و سخنگوی دولت اصلاحات به‌تازگی با توییتی نگرانی خود را از مذاکره درباره رژیم حقوقی دریای خزر مطرح کرد. او نوشت «در مورد رژیم حقوقی دریای خزر مردم را در جریان بگذارید. سهم ایران چه مقدار است؟». در ادامه پاسخ‌های رمضان‌زاده به پرسش‌های «شرق» را درخصوص رژیم حقوقی دریای خزر می‌خوانید. ‌‌ چه مسئله تازه‌ای درباره رژیم حقوقی دریای خزر رخ داده که باعث نگرانی شما شده است؟ اخباری که منابع خارجی منتشر کردند، این بود که سهم ایران از رژیم حقوقی دریای خزر کم شده است. خبرگزاری‌های داخلی هم این را مسکوت گذاشتند. من احساس نگرانی کردم و درخواستم این بود که مقامات وزارت خارجه توافقی را که انجام شده، به اطلاع مردم برسانند یا بگویند مذاکرات در چه سطحی در جریان است تا ما هم در جریان باشیم. به هر حال این بخشی از حاکمیت ایران است و همه باید نگران آن باشیم. ‌‌ شما درصد خاصی مدنظر دارید؟ چه سهمی از دریای خزر به نظر شما مطلوب است؟ درباره درصد یک قرارداد خوب باید کارشناسان فنی نظر بدهند. منتها مشکلی که وجود دارد این است که طبق حقوق بین‌الملل رژیم حقوقی دریاهای بسته باید با توافق همه کشورها تعیین شود. ما قراردادی داریم در زمان اتحاد جماهیر شوری در ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰. ‌‌ همان قراردادی که دریای خزر را بین ایران و شوروی مشاع و ۵۰-۵۰ تقسیم کرد؟ ۵۰-۵۰ نبود بلکه مشاع بود. البته در آن توافق‌نامه ما فقط راجع به سطح دریا توافق کردیم و راجع به بستر دریا و زیر دریا هیج توافقی صورت نگرفت. بعد از فروپاشی شوروی طبیعتا مشکلی پیش آمد که این دریاچه چگونه باید مورد استفاده قرار بگیرد؛ در واقع دو اصل حقوق بین‌الملل در تعارض با هم قرار گرفتند. در یک اصل ما تداوم دولت‌ها را داریم که یعنی قرارداد بین دو دولت به‌هیچ‌وجه بدون نظر هر دو طرف قابل لغو نیست بنابراین دریا باید مشاع باشد و سهم شوروی بین چهار کشور دیگر مشاع می‌شود. منتها یک اصل دیگر هم در حقوق بین‌الملل داریم به اسم «اصل تغییر و تحول بنیادین شرایط»، این اصل می‌گوید اگر شرایط به صورت بنیادین تغییر کرده باشد، باید موافقت‌نامه جدیدی شکل بگیرد. این دو اصل با هم در تعارض هستند. ایران مدعی اصل عدم تغییر است و سایر کشورهای مدعی تغییرات بنیادین هستند. ‌ گفته شده احتمال دارد این پنج کشور بخواهند مسئله خود را به صورت دوجانبه حل کنند؛ یعنی هر کشور مسئله خود را با کشورهای همسایه‌اش حل کند. در این صورت به نظر شما چه اتقاقی می‌افتد؟ ببینید، ما چنین اصلی در حقوق بین‌الملل نداریم؛ یعنی کنوانسیون‌های مختلفی به حقوق دریاها مربوط می‌شود، مخصوصا کنوانسیون ۱۹۸۲ که در آن [رژیم حقوقی] دریاهای بسته را منوط به توافق همه کشورهای صاحب ساحل می‌داند. بنابراین توافق دوجانبه اصلا معنا ندارد و باید بر اصل توافق همه‌جانبه تأکید کرد. ‌‌ آیا ایران می‌تواند با طفره‌رفتن در مذاکرات یا هر حربه دیپلماتیک دیگری مانع از به‌نتیجه‌رسیدن این توافق شود و در نتیجه حقوق قدیم خود را از دریای خزر حفظ کند؟ مخصوصا با توجه به بحث نفت و گاز موجود به نظر می‌رسد منافع بسیار مهمی مطرح باشد. نکته‌ای که وجود دارد این است که ما باید همچنان بر اصل توافق قبلی و معاهده قبلی پایبند باشیم و بر آن اصرار داشته باشیم. ما نباید به‌هیچ‌وجه زیر بار این برویم که شرایط تغییر کرده است. ممکن است عملا کار دیگری کنیم اما پذیرفتن تغییر بنیادین شرایط به ضرر ما تمام می‌شود. اما عملا ممکن است این شدنی نباشد و منافع ایران را تأمین نکند و این به نظر کارشناسان وزارت امور خارجه و کارشناسان فنی تعیین حدود جغرافیایی بستگی دارد که چه حد و حدودی منافع ما را تأمین می‌کند. نکته‌ای که من بر آن اصرار دارم، این است که چیزی را نباید از مردم مخفی کنیم، مذاکرات باید به اطلاع عموم برسد، مجلس در جریان قرار بگیرد؛ هرگونه معاهده جدید باید با تأیید مجلس همراه باشد. ‌‌ استراتژی کنونی دستگاه دیپلماسی چیست؟ من اطلاع ریزی ندارم. منتها می‌دانم که در سال‌های قبل کارشناسان فنی و جغرافیای دنیا را دعوت کرده بودند که ببینند سهم ایران - حتی با فرض شرایط جدید - چقدر می‌شود و آن کارشناسان حداقل بالاتری از چیزی که امروز شایع شده است، مطرح می‌کردند. من اصلا مایل نیستم حتی آن حداقل را مطرح کنم. ‌ سفر اخیر آقای ظریف به سوچی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ مطالب مربوط به ارتباط با روسیه معمولا مخفی نگه‌ داشته می‌شود و هیچ‌کس هم حساسیتی در این خصوص ندارد بنابراین وزارت خارجه هم اطلاع‌رسانی نمی‌کند که چه موضوعاتی مورد مذاکرات قرار گرفته است. من چون جزء اشخاص بدبین به روسیه هستم معمولا نگران هستم اما نمی‌دانم چه گذشته است. ‌‌ از زمان فروپاشی شوروی، ۱۹۹۱ تا به حال آیا مذاکراتی صورت گرفته و نتایجی هم داشته است یا نه؟ مذاکرات که مرتب ادامه داشته است. زمانی بود که فقط جمهوری‌آذربایجان به دنبال سهم خاص بود و چهار کشور دیگر به دنبال توافق جمعی بودند. بعد روس‌ها تخلف کردند و با جمهوری آذربایجان و قزاقستان یک توافق جداگانه امضا کردند. ما و ترکمنستان باقی ماندیم. بعد رفتند ترکمنستان را هم راضی کردند که به توافق آنها ملحق شود و ما تنها ماندیم. این سیر بازی روس‌ها در دریای خزر بود. البته دولت باکو هم به دلیل منافع نفتی خاصی که دارد، از این بازی استقبال کرد. ‌ ایران کار خاصی نتوانست انجام دهد؟ یعنی آنها با هم توافق می‌کردند و سهم خود را از دریای خزر افزایش می‌دادند؟ عملا که کاری تا به حال نتوانستیم انجام دهیم. ما باید برای دفاع از منافع خودمان بر اصول حقوق بین‌الملل اصرار کنیم. اطلاعات من در این زمینه خیلی جزئی است و صرفا نگرانی خودم را مطرح کردم.     ###