آیا مناقشه جدید تهران - ریاض در راه است؟
اظهارات مقام کویتی در مورد اختلاف مرزی-گازی با ایران

پرسش: سعد البراک، وزیر نفت کویت باردیگر تاکید کرد که تنها کویت و عربستان سعودی «حق انحصاری» در میدان گازی «الدره» در خلیج فارس را دارند. او همچنین از ایران خواست با تعیین مرزهای دریایی‌اش ادعای خود درباره این میدان را راستی آزمایی و تعیین کند. ایران این میدان گازی را آرش می‌نامد و توافقنامه سال گذشته کویت و عربستان سعودی برای توسعه این میدان را «غیرقانونی» دانسته است. مقام‌های عربستان و کویت طی روزهای اخیر به اظهارات مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران در خصوص آمادگی کامل تهران برای آغاز حفاری در این میدان واکنش نشان داده‌اند. سعد البراک هم در مصاحبه با تلویزیون دولتی الاخباریه عربستان تصریح کرد: «تا این لحظه کویت و عربستان سعودی در میدان الدره حق انحصاری دارند و هرکس ادعایی دارد باید شروع به تعیین مرزها کند و اگر حقی داشته باشد طبق قواعد حقوق بین الملل آن را خواهد گرفت.» وزیر نفت کویت پیشتر گفته بود: «میدان گازی الدره یک ثروت طبیعی بین کشورهای کویت و عربستان سعودی است و بخش‌هایی از آن در محدوده آب‌های تعیین حدود نشده بین ایران و کویت قرار دارد و تا زمانی که در مورد تعیین مرزهای دریایی تصمیم‌گیری نشود هیچ طرف دیگری حق تصرف در آن را ندارد». خبرگزاری دولتی عربستان سعودی هم روز سه‌شنبه به نقل از وزارت خارجه این کشور اعلام کرد منابع طبیعی و میدان گازی مورد مناقشه الدوره به صورت انحصاری متعلق به کویت و عربستان سعودی است. محسن خجسته‌مهر، رئیس شرکت ملی نفت دو هفته پیش گفته بود: «آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش وجود دارد و منابع قابل‌توجهی را برای اجرای طرح توسعه این میدان در هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران مصوب کرده‌ایم و با آماده‌شدن شرایط، حفاری را در میدان آرش آغاز می‌کنیم.» بزرگ‌ترین بخش این میدان گازی میان عربستان و کویت واقع شده که در آن مرزبندی مشخصی بین دو کشور وجود ندارد،‌ اما بخشی از این میدان گازی نیز در مرزهای ایران قرار دارد. اختلاف بر سر این میدان گازی به دهه ۱۹۶۰ باز می‌گردد، زمانی که ایران امتیاز این میدان را به شرکت نفت انگلیس و ایران، و کویت آن را به رویال‌داچ شل، واگذار کردند. این دو امتیاز در بخش شمالی میدان که ذخایر قابل استخراج آن حدود ۲۲۰ میلیارد متر مکعب تخمین زده می شود، همپوشانی داشتند. مناقشه جدید تهران - ریاض؟   با افزایش اختلاف نظرها درباره میدان گازی «آرش» میان ایران با کویت و عربستان، گمانه زنی ها درباره رویکرد جمهوری اسلامی و پادشاهی سعودی در ارتباط با این موضوع مطرح شده است. با افزایش اختلاف ها درباره میدان گازی « آرش» برخی از تحلیلگران می گویند که این گزاره می تواند روابط تهران و ریاض را تحت تاثیر قرار داده و همزمان فرایند تصمیم سازی در مورد تقسیم منابع موجود در این منطقه میان ایران و کویت را پیچیده‌تر کند. میدان گازی «آرش» در شمال غرب خلیج فارس و در سواحل کویت واقع شده است. کویت مدعی است که این میدان در جغرافیای این کشور قرار دارد اما ایران ضمن رد این ادعا بخش شمالی میدان را از آن خود می داند. اختلاف میان دو بازیگر  مهم منطقه به دهه ۱۹۶۰ برمی گردد و همین مسئله توسعه «آرش» را به تاخیر انداخته است. آزمونی برای روابط احیا شده تهران و ریاض شواهد نشان می دهد که اختلاف نظر میان ایران و کویت درباره منابع موجود در میدان گازی «آرش» اخیرا تشدید شده بالاخص بعد از آن که عربستان سعودی و کویت سال گذشته توافقنامه ای را جهت توسعه این میدان امضا کردند. ایران در واکنش، این توافق را غیرقانونی خواند.اواخر ژوئن، شرکت ملی نفت ایران اعلام کرد که در حال آماده شدن برای آغاز حفاری در این میدان است. اما کویت مدعی شد که این طرح را رد می کند. به گزارش رسانه‌های دولتی، عربستان سعودی روز سه‌شنبه بر حقوق میدانی خود در کنار کویت تاکید کرد و از ایران خواست تا پشت میز مذاکره بیاید. این اختلاف نظر در حالی رخ داد که ماه مارس عربستان سعودی و ایران به واسطه توافقی با میانجیگری چین روابطخود را احیا کردند.از همین رو گروهی از تحلیلگران چون کریستین کوتس اولریشسن، یکی از اعضای فعال در موسسه بیکر در دانشگاه رایس، بر این باور است که این اختلاف نظر به نوعی اهرمی است برای راست آزمایی روابط تهران و ریاض.اولریشسن بهالمانیتور گفت: همیشه چنین است؛ مسائلی که در باب آن اختلاف نظر وجود دارد به اهرم هایی تبدیل خواهند شد جهت بررسی روابط احیا شده و مصالحه ها. این تحللیگر در ادامه خاطر نشان کرد که چگونگی حل و فصل این موضوع، نشان از عمق و دوام نزدیکی روابط ایران و همسایگان خلیج فارس دارد.   تلاش ریاض برای گرفتن ماهی از آب گل الود در همین راستا رحمن قهرمانپور، تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی در گفتگو با اقتصاد نیوز چنین تحلیلی را رد کرد و در این باره گفت: تهران و ریاض چندین دهه است که درگیر چالش های جدی هستند. از همین رو توافق ماه مارس جهت احیای روابط دیپلماتیک میان دو کشور صرفا موجب شد تا ایران و پادشاهی به اختلاف های ایدئولوژیک شان تا حدودی پایان دهند اما هنوز این دو رقیب در باب موضوعات دیگری چون مسائل ژئوپلتیکی، مقوله انرژی و فعالیت های منطقه ای ایران با یکدیگر اختلاف نظر دارند. به باور قهرمانپور، توافق ماه مارس صرفا موجب شد تا ایران و عربستان در ارتباط با موضوعات مرتبط که در بایشان اختلاف نظر دارند، حسن نیت بیشتری نشان دهند. قهرمان پور در پاسخ به سوال اقتصاد نیوز در باب چرایی هم صدایی ریاض با کویت در باب بهره برداری از این میدان گازی هم گفت، در شرایط کنونی ایران با کویت اختلاف نظر دارد، هرچند عربستان هم می خواهد از آب گل الود ماهی گرفته و نفعی داشته باشد. این چالشی است که دو کشور می توانند با توسل به قوانین بین المللی بدان پایان دهند. روایت زخم های کهنه اولریشسن نیز در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با قهرمانپور هم صدا می شود. به باورش، درگیری اخیر این حققیت را یادآوری می کند که هنوز تهران و ریاض با یکدیگر اختلاف نظرهای جدی دارند. در چنین شرایطی باید دید دو بازیگر با توجه به آن که به تازگی روابطشان را احیا کردند، چگونه قادرند به درگیری های اخیر میان خود پایان دهند. با این همه کریستین اسمیت دیوان، محقق ارشد مقیم در موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، بر این باور است که مناقشه میدان گازی «آرش» خلیج فارس را قادر سازد تا نشان دهد که بهبود روابط منطقه ای تا چه اندازه می تواند مفید باشد. در این میان محمد بیات، از منظری دیگر این درگیری را تبیین کرد. این کارشناس ارشد مسائل سیاست خارجی در گفت‌وگو با اقتصاد نیوز گفت که احیای روابط ایران و عربستان براساس توافق پکن صرفا موجب شد تا روابط دو بازیگر به پیش از سال ۲۰۱۶ بازگردد و طرفین برای بازگشایی کنسولگری ها و سفارتخانه هایشان خیز بردارند.از منظر این تحلیلگر، آنچه در ظاهر و در قاب دیپلماسی عمومی قابل رویت است با آنچه پشت درهای بسته می گذرد متفاوت است.   صلح سرد؟ به باور بیات، پادشاهی سعودی ظاهرا با ایران صلح سرد اعلام کرده است. او در پاسخ به سوال اقتصادنیوز در باب چرایی صلح سرد، گفت، سعودی ها به واسطه آن که از سیاست موازنه مثبت پیروی می کنند در صدد هستند تا با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار کنند. به همین دلیل با ایران در ظاهر سازش کردند تا مانع از واکنش تند تهران شوند.بیات در ادامه این گفت‌وگو خاطر نشان کرد، مشخص نیست که فرایند برقراری رابطه دیپلماتیک میان عربستان و اسرائیل چه مدت زمانی باشد، ممکن است پادشاهی تا سال 2024 و مشخص شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در این باره تصمیم گیری نکند. این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به سوال اقتصاد نیوز در باب چرایی هم صدایی عربستان با کویت درباره میدان گازی «آرش» گفت که همه چیز به منافع این بازیگر بازمی گردد. طبیعتا ریاض با کویت هم صدا شده تا سهم حاصله از میدان گازی« آرش» را به نسبت یک به یک میان این کشور و کویت تقسیم شود.دلایل زیادی هم وجود دارد که ریاض به واسطه آنها نمی خواهد ایران نقش بازیگر ثالث را ایفا کند. یکی از گزاره ها مقوله تحریم ها و دیگری فعالیت های منطقه ای و فعل و انفعال های ایران در خلیج فارس است. این کارشناس در ادامه با استناد به اظهار نظر وزیر انرژی عربستان که از ایران خواسته بود تا در این باره پشت میز مذاکره بنشیند، گفتک طبیعتا پادشاهی قصد دارد بدین گونه ایران را تحت فشار قرار داده و در ارتباط با مسائل مختلف امتیازهایی را دریافت کند. اگرچه گاز طبیعی در کنار نفت تعریف شده، اما برای این سه کشور با اهمیت است. عربستان سعودی و ایران هر دو دارای ذخایر بزرگ گاز طبیعی هستند. آرامکو نوامبر گذشته یک میدان بزرگ گازی را پیدا کرد و حالا پادشاهی به دنبال توسعه این صنعت است.ایران نیز همزمان در تلاش است تا از ذخایر گاز خود استفاده کند. از سوی دیگر، کویت ذخایر گاز طبیعی نسبتا کمتری دارد و متکی به واردات است. در سال ۲۰۲۱، کویت اولین تاسیسات دائمی خود را برای واردات گاز طبیعی مایع افتتاح کرد. بلومبرگ در آن زمان گزارش داد که این اقدام بخشی از تلاش برای اتکای کمتر به نفت خام است.   ###