یک «شراکت راهبردی ناگسستنی»؛
سنگ تمام شی جین‌پینگ برای تضمین توافق ایران و عربستان!

پرسش: به گفته یک دیپلمات ارشد چینی، شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین، شخصاً ابتکار عمل را برای متقاعد کردن رهبران عربستان سعودی و ایران برای احیای روابط دیپلماتیک بر عهده گرفت. به نوشته پایگاه خبری ساوت چاینا مورنینگ پست، وانگ دی، مدیر بخش امور غرب آسیا و شمال آفریقا در وزارت امور خارجه در مصاحبه‌ای که روز شنبه منتشر شد، هم‌چنین اذعان کرد که چین مایل است نقش بزرگی به عنوان میانجی در منطقه ایفا کند. وانگ بدون نام بردن از ایالات متحده، هم‌چنین «برخی از کشورهای بزرگ خارج از منطقه» را به دلیل «منافع شخصی» خود به «ایجاد بی ثباتی طولانی مدت در خاورمیانه» متهم کرد. توافق ایران و عربستان برای پایان دادن به شکاف‌های دیپلماتیک هفت ساله، توسط بسیاری از تحلیل‌گران به عنوان نشانه آشکاری از جاه‌طلبی‌های فرااقتصادی رو به رشد چین در خاورمیانه تلقی شده است.   در شمایل فصل‌الخطاب منطقه وانگ در این مصاحبه اظهار داشت چین مایل است به عنوان میانجی در سایر درگیری‌ها در منطقه عمل کند. وانگ گفت، در ماه فوریه شی جین پینگ، رئیس جمهور ایران، ابراهیم رئیسی را در جریان سفرش به چین به حضور پذیرفت. در این زمان، شی شخصا رهبران دو کشور را متقاعد کرد و از عادی‌‌سازی عربستان و ایران حمایت کرد. او در ادامه افزود: «کشورهای خاورمیانه از جمله عربستان و ایران خواهان حل مناقشه از طریق گفت‌وگو بوده و امیدوار بودند که ملتی بزرگ با احساس مسئولیت قوی، مذاکرات برای دستیابی به صلح بلندمدت در خاورمیانه را تسهیل کند». او با بیان این‌که موضع بی‌طرفانه چین و روابط تجاری این کشور با کشورهای منطقه به اعتمادسازی کمک کرده، افزود: «کشورهای خاورمیانه از جمله عربستان و ایران به چین به عنوان یک میانجی منصف اعتماد دارند و مایلند به پیشنهادات چین گوش دهند». او در مصاحبه با روزنامه پیپلز دیلی گفت: «چین به عنوان میانجی منصف، با کمک خرد چینی  در سایر نقاط بحرانی منطقه به ارائه پیشنهادات و مشارکت خود ادامه خواهد داد». وانگ دو هفته پس از گفت‌وگوی وزیر امور خارجه چین با همتایان اسرائیلی و فلسطینی خود -که در آن از آمادگی کشورش برای تسهیل مذاکرات [به اصطلاح] صلح خبر داد- در این مصاحبه گفته: «چین همیشه حامی صلح و ثبات در خاورمیانه، شریک توسعه و رفاه و مروج وحدت و خودسازی خواهد بود». وانگ گفت که چین در سال‌های اخیر پیشنهاداتی را در مورد درگیری‌های مختلف در خاورمیانه ارائه کرده، از جمله پایان دادن به جنگ در خاورمیانه و به طور خاص سوریه و تسهیل راه‌حل [به اصطلاح] دو دولتی برای اسرائیل و فلسطین. یک «شراکت راهبردی ناگسستنی»؛ در انتظار جامعه چینی-عربی با آینده‌ای مشترک حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران روز شنبه گفت عربستان سعودی و ایران سفارت‌خانه‌های خود را «طی چند روز» بازگشایی خواهند کرد. در همین حال، ناظران گفته‌اند که پکن به زودی می تواند سایر کشورهای کوچک خاورمیانه از جمله امارات متحده عربی و عمان را در آغوش خود بکشد. ژان لوپ سامان، پژوهشگر ارشد مؤسسه خاورمیانه دانشگاه ملی سنگاپور، گفت: «تعهدات اخیر چین در خاورمیانه از نظر طراحی و دامنه بلندپروازانه‌تر از همیشه بوده است». جین‌پینگ طی سفر ماه دسامبر خود به عربستان سعودی در اولین اجلاس مشترک سران کشورهای عربی و چین در ریاض شرکت کرد، جایی که رهبران 21 کشور توافق کردند «تلاش‌های همه‌جانبه برای ایجاد یک جامعه چینی-عربی با آینده‌ای مشترک در دوره جدید انجام دهند». وزارت خارجه چین در بیانیه‌ای پس از این مذاکرات اعلام کرد: «شراکت راهبردی چین و اعراب ناگسستنی است». از زمان مذاکرات برای میانجی‌گری برای توافق با ایران و عربستان سعودی، مقامات ارشد چین با سفرای یمن، ترکیه و عراق دیدار کرده اند. تغییر بزرگ؛ عقب‌نشینی واشنگتن و اعتماد به نفس پکن همه این‌ها این درحالی به وقوع پیوسته که به نظر می‌رسد نفوذ واشنگتن در منطقه کاهش یافته، به ویژه به دلیل عقب‌نشینی آشفته این کشور از افغانستان و تصمیم برای خروج از توافق هسته‌ای با ایران. پکن قطعا اعتماد به نفس بیش‌تری پیدا کرده و این از این واقعیت ناشی می‌شود که آن‌ها به راحتی می توانند از بدتر شدن روابط بین ایالات متحده و شرکای آن در منطقه سود ببرند. سامان گفت: «چین این شکاف آمریکا و خلیج فارس را فرصتی برای پیشبرد منافع خود در این منطقه می‌داند». تعاملات چین با خاورمیانه در گذشته عمدتاً ناشی از ملاحظات اقتصادی بوده است، اما تحلیلگران اذعان دارند که در سال‌های اخیر «تغییر بزرگی» برای ایجاد یک بعد سیاسی و امنیتی در روابط منطقه رخ داده است. سامان گفت: «در گذشته چینی‌ها صرفاً به تجارت در منطقه می‌پرداختند. اکنون به نظر می‌رسد چین از نظر سیاسی جاه‌طلب‌تر شده است. نقش این کشور در توافق عربستان و ایران مصداقی از این جاه‌طلبی است». او نمونه‌هایی را ذکر کرد که چگونه چین در «حوزه‌های حساس‌تر» مشارکت داشته که آشکارا سیاست‌های واشنگتن در خاورمیانه را به چالش می‌کشد. به عنوان مثال، هواوی شبکه‌های 5G را به کشورهای حاشیه خلیج فارس ارائه می‌دهد و پکن سیستم‌های نظامی از جمله هواپیماهای بدون سرنشین و جت‌های جنگنده سبک را به برخی کشورها فروخته است. چیزی فراتر از اقتصاد برای منطقه الیور جان، محقق غیرمقیم در اندیشکده مؤسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن، نیز به یک تغییر اشاره کرد. او درباره توافق ایران و عربستان گفت: «تا آن‌جا که من می‌دانم، این اولین بار است که چینی‌ها از اعتبار دیپلماتیک خود برای حل یک مشکل پیچیده منطقه‌ای در خاورمیانه هزینه می‌کنند. در واقع چینی‌ها تلاش می‌کنند نشان دهند که می‌توانند علاوه بر اقتصاد، چیز ارزشمندی را برای منطقه به ارمغان بیاورند. چین با تقویت روابط و همکاری با خاورمیانه در چندین جبهه به نفع خود عمل می‌کند». جان، که همچنین رئیس موسسه راهبرد جهانی آسترولیب، یک مشاور سیاسی-اقتصادی متمرکز بر خاورمیانه است، گفت که یکی از جنبه‌های این مسئله طرح کمربند و جاده آن است، زیرا کشورهایی مانند عراق و عربستان سعودی گره‌گاه‌‌های مهم و شرکای انرژی در این پروژه شاخص هستند. از آن‌جایی که چین برای امنیت انرژی خود به شدت به خاورمیانه متکی است، اگر این منطقه باثبات و امن باشد، به نفع آن نیز خواهد بود. جان گفت که حدود نیمی از نفت وارداتی چین از خلیج می‌آید و در پس زمینه جنگ روسیه در اوکراین، عربستان سعودی احتمالا «مهم‌ترین» تامین کننده انرژی چین است. یک خیابان دوطرفه اما این یک خیابان دو طرفه است؛ از آن‌جایی که چین به دلایل اقتصادی به خاورمیانه نگاه می‌کند، کشورهای منطقه نیز از اهمیت فزاینده‌ای در پکن برخوردار شده‌اند. به عنوان مثال، عربستان سعودی سه چهارم نفت خام خود را در سال 2021 به آسیا صادر کرد و چین حدود یک چهارم آن را به خود اختصاص داد. جان افزود: «شما شاهد تلاش‌های بیش‌تر و بیش‌تری برای افزایش این روابط انرژی، همراه با سرمایه‌گذاری مشترک با پالایشگاه‌های چینی و امضای قرارداد بلندمدت [انرژی] چین با قطر هستید». همچنین بخوانید جزئیات گزارش محرمانه وزارت خارجه اسرائیل درمورد توافق تهران و ریاض فن هونگدا، استاد مؤسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای، گفت که استقلال استراتژیک کشورهای خاورمیانه ارتقا پیدا کرده و دیپلماسی با چین را با گسترش مزایای آن افزایش داده‌اند. سامان نیز معتقد است که چین می‌تواند از نظر دیپلماتیک سود ببرد، زیرا کشورهای حاشیه خلیج فارس «مستعدتر» برای حمایت از مواضع چین در صحنه بین‌المللی مانند سازمان ملل خواهند بود، اگرچه او معتقد است که محرک‌های کلیدی سیاست خارجی چین در خاورمیانه مبتنی بر اقتصاد و انرژی است. خیلی دور، خیلی نزدیک به گفته جان، پکن تلاش‌های دیپلماتیک خود را در منطقه افزایش می‌دهد، اما ایالات متحده احتمالاً به عنوان ضامن امنیت خارجی منطقه -حداقل در آینده نزدیک- باقی خواهد ماند. سامان باور دارد که «ممکن است کشورهای کوچک تری خلیج فارس به پکن نزدیک شوند. امارات متحده عربی قطعا نشانه‌هایی را در این راستا بروز داده است. این ممکن است در نهایت به شکل بیانیه‌های جدید در مورد همکاری استراتژیک و فروش بلندپروازانه تسلیحات باشد.» در همین حال، عمان می تواند یک مکان کلیدی ژئواستراتژیک برای چین در منطقه باشد، زیرا شرکت‌های چینی در حال حاضر در آن‌جا حضور دارند. سایر کشورهایی که به شدت به حضور نظامی ایالات متحده وابسته هستند - مانند کویت و بحرین - ممکن است تمایل کمتری برای تعامل با پکن داشته باشند. اسحاق شیکور، استاد علوم سیاسی و مطالعات آسیایی در دانشگاه حیفا، گفت که چین همچنان در رویکرد خود به خاورمیانه محتاط است و مراقب بوده که در امور داخلی کشورها مداخله نکند. او گفت که تلاش‌های دیپلماتیک چین در خاورمیانه به وضعیت شرق آسیا و روابط آمریکا و چین بستگی دارد. وی گفت: «چین کاری نمی‌تواند در برابر حضور نظامی آمریکا در شرق آسیا انجام دهد، اما می‌تواند به منافع آمریکا در خاورمیانه [از جمله] در ایران و عربستان سعودی لطمه بزند».   ###