دریاچه ارومیه یک قدم تا مرگ

پرسش: حجم بارش‌های سال جاری در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۲۰۸ میلی‌متر تخمین زده شده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۶ درصد و نسبت به دوره متوسط بلندمدت ۲۴ درصد کاهش پیدا کرده‌است. به گزارش فرارو، حسن روحانی در آغاز به کار دولت یازدهم با سرو صدای فراوان از تلاش ملی برای احیای دریاچه ارومیه سخن گفت. در این راستا اقداماتی هم صورت گرفت و احیای این دریاچه رو به مرگ از همان روزهای آغازین ریاست جمهوری روحانی کلید خورد. اما حالا پس از گذشت بیش از 4 سال شواهد نشان می دهد احیای دریاچه ارومیه به بن بست خورده است. برخی کارشناسان می گویند طرح های دولت روحانی در این رابطه با شکست مواجه شده است. اسماعیل کهرم کارشناس برجسته محیط زیست می‌گوید "دو سوم دریاچه به کلی خشک شده است." او با انتقاد از برخی اظهار نظرها درباره پسروی دریاچه افزود: «زمانی می‌توانستیم از عقب‌نشینی آب دریاچه صحبت کنیم که ساحل دریاچه مشخص بود. اما الان که ساحلی نداریم بخواهیم اینگونه حرف بزنیم. وقتی می‌بینیم که دو سوم دریاچه خشک شده باید به صراحت بگوییم دریاچه خشک شده است.» او در گفت و گو با اعتماد تاکید کرد که "امیدی به بهبود وضعیت دریاچه" ندارد چرا که "نه بودجه کافی اختصاص یافته است و نه حمایت لازم وجود دارد." کهرم می گوید تلاش های دولت حسن روحانی برای احیای دریاچه شکست خورده است. این سخنان در شرایطی مطرح می شود که چند ماه پیش رییس جمهور از "تثبیت دریاچه ارومیه" به عنوان یکی از افتخارات دولت یازدهم یاد کرد و آن را "الگوی زیست محیطی برای منطقه و جهان" دانست. حسن روحانی در کنفرانس بین‌المللی «مقابله با گرد و غبار، چالش‌ها و راه‌حل‌های عملی» که تیرماه در تهران برگزار شد گفت: «اگر اقدام دولت یازدهم نبود امروز در غرب کشور نه با توفان گرد و غبار و شن بلکه با توفان نمک مواجه بودیم و حدود ۱۴ میلیون نفر از مردم ایران که در استان‌های مختلف غرب کشور زندگی می‌کنند ناچار به مهاجرت می‌شدند.» با وجود اظهارات روحانی اما منتقدان موفقیت نسبی دولت در کنترل بحران دریاچه ارومیه را ناشی از افزایش بارش ها در چند سال اخیر می دانند. برخی دیگر هم آن را ناشی از اقدامات دیگری می دانند. نادر قاضی‌پور، نماینده ارومیه در مجلس در این باره می گوید: «ستاد احیای دریاچه ارومیه به جای تامین منابع آب این دریاچه، فاضلاب‌های تصفیه نشده را وارد دریاچه ارومیه کرده است.» به گفته قاضی‌پور، «فاضلاب شهرک‌های صنعتی» هم به دریاچه ارومیه ریخته می‌شود و دریاچه ارومیه را به "مخزن بزرگ فاضلاب" تبدیل کرده است. در کنار این اظهار نظرها آمارهای جدید نشان می دهد، برخلاف اعلام قبلی وضعیت دریاچه ارومیه تثبیت نشده و همچنان بحرانی است. 16شهریور ماه مدیرکل دفتر مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب حوضه دریاچه ارومیه از اختلال در روند احیای این دریاچه به دلیل کاهش محسوس حجم بارش و ضرورت بازنگری در این برنامه خبر داده‌است. او به همین دلیل افزود: "برنامه احیای دریاچه ارومیه باید براساس شرایط و امکانات فعلی کشور و دولت بازنگری و سنجیده شود." آن‌طور که این مقام مسئول گفته، براساس برنامه احیای دریاچه ارومیه، باید هر سال با تمهیدات وزارت جهاد کشاورزی در راستای اجرای طرح‌های اصلاح کشت و شیوه‌های نوین آبیاری، هشت درصد در مصرف آب بخش کشاورزی حوضه آبریز دریاچه صرفه‌جویی شود. این در حالی است که به گفته موسوی، در سال جاری به دلیل کاهش حجم بارش‌ها، میزان برداشت از سدها نیز برای آبیاری مزارع کشاورزی افزایش پیدا کرده‌است. این شرایط موجب شده است برنامه کاهش برداشت منابع آبی برای مصارف کشاورزی در این منطقه به خوبی اجرا نشده است. گویا دلیل اصلی این موضوع هم نگرانی از ایجاد "تنش های اجتماعی" بوده است. اسماعیل کهرم در این باره معتقد است: «استفاده از آب دریاچه‌ای که در حال مرگ است برای کشاورزی یعنی تبخیر. ضمن اینکه شیوه‌های آبیاری سنتی مثل غرقابی باعث می‌شود آب بیشتری اسراف شود. جای انتقاد دارد از وزارت نیرو که چرا احیای دریاچه را در اولویت قرار نداده است.» او افزود: «حوضه دریاچه ارومیه ٥/٧ میلیارد متر مکعب در سال آب دارد. قرار بود دولت ٤٠ درصد آب حوضه را به دریاچه ارومیه اختصاص دهد. این آب الان برای ٧٥٠ هزار هکتار کشاورزی مصرف می‌شود. یکی از خطاهای قبلی این بود که در سال‌های خشکسالی زمین‌های کشاورزی را از ٣٥٠ هزار هکتار به ٧٥٠ هزار هکتار افزایش دادیم. وقتی تصمیم دولت برای اختصاص ٤٠ درصد آب حوضه به دریاچه اعلام شد؛ کشاورزان و دامداران نگران شدند. دولت قرار بود سیستم‌های آبیاری نوین را به جای شیوه‌های کنونی جایگزین کند برای اختصاص به دریاچه. بیش از ٧٠ هزار حلقه چاه اطراف دریاچه است. بخشی از این چاه‌ها البته خشک شده‌اند. اما کشاورزان چه باید بکنند؟ باید بمیرند؟ خب دولت به کشاورزان پیشنهاد داد به جای شیوه‌های سنتی از آبیاری مدرن استفاده کنند تا هم کشاورزی حفظ شود و هم آب بیشتری صرفه‌جویی شود. اما این هم اتفاق نیفتاد.» در کنار این موضوع بودجه احیای دریاچه هم از همان ابتدا به طور کامل اختصاص داده نشده است. حجم بارش‌های سال جاری در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۲۰۸ میلی‌متر تخمین زده شده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۶ درصد و نسبت به دوره متوسط بلندمدت ۲۴ درصد کاهش پیدا کرده‌است. به دلیل کاهش چشمگیر حجم بارش‌ها، تراز دریاچه از ۱۲۷۰٫۶۳ در سال گذشته به ۱۲۷۰٫۳۵ رسیده‌است که کاهش ۲۸ سانتیمتری تراز دریاچه را نشان می‌دهد. همچنین حجم مخزن دریاچه نسبت به سال گذشته ۵۰۰ میلیون مترمکعب کاهش پیدا کرده و وسعت پوشش آب دریاچه نیز از ۲۱۵۰٫۷ کیلومتر مربع سال گذشته به ۱۸۱۹٫۸ کیلومترمربع در سال جاری رسیده‌است. وضعیت دریاچه ارومیه در حالی بحرانی توصیف می شود که سال گذشته موسسه تحقیقاتی "تحلیل سیستم کاربردی"، که مقر آن در وین، پایتخت اتریش است، با همکاری پژوهشگران دانشگاه واگنینگن هلند پژوهشی درباره وضعیت دریاچه انجام دادند که نتایج هشدار آمیز آن در راسنه ها منتشر شد. بنا به نتایج این تحقیق با فرض تغییرات اقلیمی شدید یا حتی متوسط، برنامه‌های فعلی برای احیای دریاچه ارومیه کافی نیست. سمیه شادکام، که هدایت این تحقیق را به عهده داشته، گفته بود: "این یعنی اقدامات فوری برای نجات دریاچه لازم است. هم باید در سطح منطقه‌ای استفاده از آب محدود شود، هم در سطح جهانی باید انتشار گازهای گلخانه‌ای محدود شود." از آخرین اقدامات صورت گرفته برای نجات دریاچه می توان به انتقال حدود یک میلیارد و ۵۷۱ میلیون متر مکعب آب از سدهای مجاور به دریاچه اشاره کرد. این میزان آب از سدهای بوکان، شهرچای ارومیه، سد مهاباد، حسنلوی نقده، زولای سلماس و ساروق تکاب به سمت دریاچه ارومیه هدایت شده است که بیشترین میزان از سد بوکان بوده است. حالا در دولت دوم حسن روحانی عیسی کلانتری دبیر ستاد و مجری طرح احیای دریاچه ارومیه به عنوان رییس سازمان محیط زیست انتخاب شده است. او از مدیران دولتی است که سالهاست از چالش آبی در کشور سخن می گوید.شاید این بار با حضور او که تجربه کار در حوزه دریاچه ارومیه را نیز دارد، احیای دریاچه در روند مثبتی قرار گیرد.  در کنار آن باید منتظر ماند و دید که آیا رضا اردکانیان وزیر پیشنهادی نیرو موفق می شود اعتماد مجلس را جلب کند یا نه؟ شاید حضور او در وزارت نیرو بتواند بن بست احیای دریاچه ارومیه را باز کند. اردکانیان متخصص امور آب است. او سالها در این حوزه تجربه دارد.   ###