ایران و عربستان: از دیوار اختلاف تا پنجره دیپلماسی

پرسش:بعد از پنج دور مذاکره ناتمام به میزبانی عراق و عمان، توافق از سرگیری مناسبات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی با وساطت جمهوری خلق چین به امضا رسید. اعلام شده که طرفین ظرف دو ماه سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های دیپلماتیک خود را بازگشایی می‌کنند. توافق ۱۹ اسفند پس از مذاکرات فشرده دبیر شورای امنیت ملی ایران و همتای سعودی او در پکن نهایی شده است.  بر مبنای بیانیه، قرار است طرفین ظرف حداکثر دو ماه، مناسبات دیپلماتیک خود را از سر بگیرند و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. پیش‌تر، پنج دور مذاکره بین ایران و عربستان با وساطت عراق و عمان انجام گرفته بود. براساس انچه که تاکنون اعلام شده، هر دو طرف بر اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی سال ۱۳۸۰ و موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، فنی، ورزشی سال ۱۳۷۷ و احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر تاکید کرده‌اند. مناسبات این دو قدرت منطقه، از نظر تاریخی  و رقابت‌های سیاسی و اقتصادی پر فراز و نشیب بوده اما در سال ۱۳۹۴ به نقطه عطف رسید. آنجا که روابط دیپلماتیک دو کشور پس از «حمله به سفارت و کنسولگری» عربستان در تهران و مشهد قطع شد.«بهار عربی» مناسبات را تیره و «جنگ یمن»،روابط را خصمانه‌ نمود.با این حال این توافق از چند منظر حائز اهمیت است: یکم- اهمیت میانجیگری کشوری خارج از ساختار سیاسی کشورهای غربی: حضور چین در این میانجیگری نشان می دهد این کشور تلاش دارد نقش جدیدی در عرصه دیپلماسی بین المللی برای خود تعریف کند. تا پیش از این چین تمایل داشت در عرصه اقتصادی خود را به عنوان یک قدرت جدید تعریف کند. این کشور نقطه ثقل روابط تجاری خود در خاورمیانه را به سمت عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برده بود. آثار همین شیفت اقتصادی رفته رفته خود را در سیاست خاورمیانه‌ای چین نمایان کرد و این توافق نشان داد این کشور از چارچوب ملاحظه‌کارانه سنتی خود در این منطقه فاصله گرفته است.در عین حال، پس از توافق ۲۵ ساله با ایران و نیز سفر رئیس جمهور این کشور به عربستان، تمایل این کشور به نقش آفرینی سیاسی در منطقه خاورمیانه بیشتر شده است.  دوم- بازگشت ایران به پنجره دیپلماسی: چشم انداز نامطمئن برجام، جنگ اکراین، تحریم های غرب، تنش با کشورهای منطقه، ایران را در یک مسیر بی بازگشت قرار داده بود: «تقابل» یا «مفاهمه». توافق ایران با عربستان نشان دهنده بازگشت به پنجره دیپلماسی است و این به آن معنی است که خاورمیانه پس از یک دوره مناقشه و تنش، دیپلماسی را برگزیده است. دیپلماسی که جنگ یمن، بحران سوریه و صلح ابراهیم را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در عین حال این توافق نشان داد کشورهای خاورمیانه که جمهوری اسلامی ایران را نیز شامل می شود، نشان دادند به یک میانجی  یا ابرقدرت یا واسط فرامنطقه‌ای نیازمند هستند؛ قبلا این امیدواری وجود داشت و بیش از همه خواست ج.ا ایران بود که کشورهای منطقه خود و بدون دخالت خارجی ها و کشورهای فرامنطقه‌ای با یکدیگر همکاری کنند و اختلافات خود را حل و فصل کنند، حتی در برهه ای عراق به عنوان یک کشور منطقه ای که هر دو به آن اعتماد داشتند میان ایران و عربستان، نقش آفرینی کرد، اما در آخر می بینیم چنین خواسته ای محقق نشده و کشوری فرامنطقه ای از نوع ابرقدرت جدید نقش آفرینی کرده است. با این حال نمیتوان از توافق با عربستان به عنوان مشکل گشای مسائل بین المللی ایران (برجام، FATF و…) یاد کرد، اما می توان آن را گامی مهم در مسیر حل این مسائل دانست. سوم-  تغییر رویکرد دیپلماتیک عربستان:  عربستان در سالهای اخیر در برخورد با قدرت های بین المللی و منطقه ای از سه استراتژی بهره برده است؛ در مذاکره با آمریکا رفاقت، در رابطه با چین شراکت و در مناقشه با ایران رقابت! این مساله در دوره هایی و در ارتباط با برخی از این قدرتها و (هم سلفان آن نظیر اروپا، ترکیه) صورت دیگری نظیر تخاصم یا مجادله نیز یافته است. عبور از دیوار مناقشه با ایران، نشان از تحول داخلی در رویکرد دیپلماتیک پادشاهی سعودی دارد. چنانکه وزیر خارجه این کشور نیز پیشتر گفته بود: «تمرکز بر توسعه به جای ژئوپلیتیک، پیامی مهم برای ایران و دیگر کشورهای منطقه است که راه و مسیر دیگری غیر از جدال های سنتی و مناقشه، برای رفاه و پیشرفت مشترک وجود دارد.»رویکردی که تمایل به حل منازعات منطقه ای از طریق دیپلماسی دارد، خواستار آرامش در خاورمیانه است و درصدد بهره برداری های اقتصادی آتی برای رسیدن به مقاصد جهانی خود را دارد.   ###