بررسی  اثر نوسانات دلار بر بازار سرمایه؛
نفع بورس از ثبات ارزی

پرسش: نگاهی به روند بورس تهران و تغییرات نرخ دلار در سال‌های اخیر نشان‌دهنده تاثیر مستقیم نوسان ارزی بر بازار سهام است. اگرچه بورس در کوتاه‌مدت مانند بسیاری از بازارها تحت تاثیر نوسانات ارزی قرار می‌گیرد، اما کارشناسان معتقدند در دوره‌هایی که ثبات ارزی بیشتر است، فعالیت‌های اقتصادی بهبود پیدا کرده و اثر آن بر بازار سهام ملموس است. به عبارت دیگر، شوک‌های ارزی سبب افزایش هیجانات در بورس تهران شده و ورود و خروج هیجانی به بازار سهام، ثبات و پیش‌بینی‌پذیری این بازار را کاهش می‌دهد. درنتیجه به اعتقاد کارشناسان، ثبات ارزی که ناشی از ثبات وضعیت اقتصاد و چشم‌انداز مثبت اقتصادی باشد، اثر پایدارتری روی بازار سهام دارد. بررسی دو صنعت بورسی حاکی از آن است که در زمان ثبات ارزی، حرکت گروه‌ها پایدار و پیوسته بوده، حال آنکه میزان نوسانات قیمتی در دوره بی‌ثباتی ارزی رشد کرده است. علاوه بر این، ثبات ارزی شرایط را برای رشد سهم‌های کوچک فراهم می‌کند. یکی از پرسش‌های کلیدی در بازار سرمایه این است که؛ افزایش دلار چه تاثیری بر بازار سهام دارد؟ آیا سرمایه‌گذاران باید همیشه منتظر شارژ دلار برای افزایش بورس باشند؟ همچنین افت نرخ ارز نیز حال بورس را بد می‌کند و باعث می‌شود اکثر سهم‌های مهم به رنگ قرمز دربیاید، اگرچه که بازار سهام مانند بسیاری از بازارها تحت‌تاثیر نوسان‌های ارزی قرار می‌گیرد، اما از نگاه کارشناسان، ثبات ارزی می‌تواند مهم‌تر از افزایش قیمت دلار در خدمت بورس باشد. ثبات ارزی شرایط را برای بهبود فعالیت‌های اقتصادی موجه فراهم می‌کند که انعکاس آن در نهایت در بازار سهام قابل‌مشاهده است، اما افت و خیز دلار، تنها باعث می‌شود که رنگ سبز و قرمز بورس مرتبا با یکدیگر جایگزین شوند. در نهایت، باید توجه کرد که ثبات ارزی که ناشی از ثبات وضعیت اقتصاد و چشم‌انداز مثبت اقتصادی باشد، می‌تواند مهم‌تر از رشد دلار باشد.    تاثیر افزایش قیمت دلار بر بورس اثر افزایش قیمت دلار به این ترتیب است که وقتی قیمت دلار روند افزایشی به خود می‌گیرد معمولا قیمت سهم‌های مختلف بورسی از جمله صنایع دلاری نیز روند افزایشی به خود گرفته و شاهد رونق نسبی در بازار سرمایه خواهیم بود. البته که این موضوع کوتاه‌مدت است. نکته جالب اینکه در گذشته تاثیر افزایش قیمت سهم‌های مختلف بورسی در بازار بورس ایران با تاخیر زمانی چند هفته‌ای رخ می‌داد اما در شرایط کنونی به دلیل افزایش آگاهی سرمایه‌گذاران از بازار سرمایه شاهد آن هستیم که آغاز روند صعودی بازار بورس ایران همزمان یا زودتر از افزایش قیمت دلار رخ می‌دهد.      تاثیر کاهش قیمت دلار بر بورس جهش‌‌‌‌‌‌های قیمتی دلار در ۱۰سال گذشته باعث ایجاد جهش‌هایی در بازار سرمایه شده‌است. در اکثر مواقع بازار سرمایه در مواقع کاهشی‌بودن قیمت دلار روندی مشابه با نمودار قیمتی دلار به خود می‌گیرد. البته این موضوع همواره برقرار نیست، اما انتظار می‌رود زمان ریزش دلار، بازار کاهشی شود یا با یک وقفه یک‌روزه این روند مشاهده شود. افت قیمت در بازار دلار به‌صورت مستقیم بر روی قیمت‌ها در بازار بورس تاثیرگذار است و‌‌‌‌‌‌ باعث کاهش قیمت سهم‌های مختلف می‌شود. برای اثبات و بررسی این موضوع دلایل مختلفی وجود دارد که شاید مهم‌ترین آن حضور افراد حرفه‌ای‌تر در بازار بورس نسبت به سایر بازار‌های مالی داخلی است که به‌صورت دقیق رفتار قیمت دلار را موردبررسی قرار می‌دهند و با توجه به اینکه در گذشته کاهش قیمت دلار، باعث کاهش روند شاخص بورس شده‌است، در نتیجه به‌سرعت سرمایه‌های خود را از سهم‌های مختلف در بازار بیرون می‌کشند که باعث افزایش میزان عرضه‌شده و در نهایت صف‌های فروش سنگین در بازار بورس نمایان می‌شود. نکته دیگر این است که وقتی شاخص دلار جهانی با افت و کاهش ارزش روبه‌رو می‌شود، قیمت کالاهای مختلف مانند محصولات پتروشیمی یا حتی فلزات نیز با افت روبه‌رو می‌شوند. البته در مجموع این موضوع نیز در کوتاه‌مدت برقرار است.   شرایط مختلف تغییرات قیمتی بازار در یک اقتصاد عموما بازارهای مالی به‌هم ارتباط دارند؛ بدین معنا که نوسان و تغییرات در یک بازار، باعث نوسان و تغییر در بازار‌‌‌‌‌‌های دیگر می‌شود. در این میان دیدگاه‌های مختلفی در ارتباط با رابطه نرخ ارز و شاخص بازار سرمایه مطرح می‌شوند. برخی معتقدند افزایش نرخ ارز باعث افزایش ارزش سهام شرکت‌های بورسی می‌شود و شاخص را بالا می‌کشد. در واقع شامل آن دسته از شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق‌بهادار می‌شود که جزو صنایع صادراتی هستند و با نرخ‌های جهانی قیمت‌گذاری می‌شوند. این شرکت‌ها با افزایش قیمت دلار محصولات تولیدی خود را با قیمت بالاتری به‌فروش می‌‌‌‌‌‌رسانند و سودآوری بیشتری نصیب شرکت‌های صادرکننده خواهد شد، در نتیجه معمولا به‌دنبال افزایش نرخ ارز، ارزش سهام این شرکت‌ها نیز افزایش می‌یابد. البته این شرکت‌ها و صنایع بزرگ که در اکثر مواقع به آنها به‌عنوان سهام دلاری اطلاق می‌شود، معمولا شرکت‌ها و سهم‌های شاخص‌ساز در بازار سرمایه نامیده می‌شوند؛ به این معنا که روند بازار بورس ایران دقیقا متناسب با شرایط تغییرات قیمت سهم این شرکت‌ها نوسان می‌کند و به‌نوعی می‌توان سایر سهم‌های تعریف‌شده در بازار بورس ایران را نیز تحت‌تاثیر نوسان‌های این سهم‌ها درنظر گرفت. حتی قیمت سایر سهم‌های مطرح شده در بازار بورس ایران نیز به‌نوعی می‌تواند تحت‌تاثیر نوسان‌های قیمت دلار در بازار جهانی باشد. همچنین برخی نظر عکس دارند و معتقدند رابطه بین شاخص بازار سرمایه و نرخ ارز، رابطه‌ای معکوس است. عده‌ای دیگر اما این دو بازار را مستقل از هم می‌دانند و مخالف دو گروه اول هستند. بر این اساس طبق دیدگاه جریان‌گرا، رابطه بین نرخ ارز و بازار سرمایه، رابطه مستقیمی است، یعنی با افزایش نرخ ارز، شاخص بازار سرمایه نیز رشد می‌کند. بر این اساس کاهش ارزش پول ملی باعث رقابتی‌‌‌‌‌‌تر‌شدن و افزایش کالای داخلی می‌شود و در نتیجه صادرات را بیشتر می‌کند. افزایش صادرات و تولید هم ارزش سهام شرکت‌های بورسی را بالا می‌‌‌‌‌‌برد. البته با افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی و افزایش قیمت مواد اولیه، تولیدات غیر‌صادراتی متحمل هزینه زیادی خواهند شد، بنابراین رشد یکپارچه شاخص بازار سهام با افزایش نرخ ارز کمی دور از انتظار است. براین اساس طبق دیدگاه سهم‌‌‌‌‌‌گراها رابطه بین نرخ ارز و ارزش سهام رابطه‌ای معکوس دارند. بر اساس نظریه آنها کاهش ارزش سهام شرکت‌های بورسی منجر به کاهش نرخ بهره و نهایتا خروج سرمایه از کشور می‌شود و تقاضا برای دریافت ارز خارجی را افزایش می‌دهد. این اتفاق یعنی افزایش تقاضای دریافت ارز سبب می‌شود نرخ ارز رشد کند. البته در شرایط رکود اقتصادی احتمال رخ‌دادن این دیدگاه بالاتر است. همچنین طبق دیدگاه سوم رابطه‌‌‌‌‌‌ معناداری بین تغییرات نرخ ارز و بازار سهام وجود ندارد. آنها معتقدند براساس شرایط اقتصادی، ممکن است تغییرات نرخ ارز سبب بهبود شرایط بازار یا افت آن شود. تاثیر بلندمدت ثبات در قیمت دلار بر بورس درمجموع زمانی‌که قیمت دلار در بازار به یک ثبات نسبی می‌رسد، به‌معنای آن است که شرایط برای شرکت‌های بزرگ فعال در بازار سرمایه ایران در همان وضعیت قرار داشته و این موضوع باعث می‌شود تا شاخص بورس نیز تغییرات زیادی را به خود نبیند و اصطلاحا زمان استراحت سهم‌های بزرگ است. در این زمان بسیاری از شرکت‌های کوچک فعال در بازار بورس می‌توانند روند روبه‌رشدی را در قیمت سهم‌های خود مشاهده‌کنند. بیان این نکته بسیار مهم است که بسیاری از مواقع نوسان‌های جزئی قیمت ارز می‌تواند بر روی قیمت کالاهای مختلف در بازار تاثیر داشته باشد اما تاثیر‌پذیری بازار بورس از نوسان‌های قیمت دلار معمولا در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت‌تری رخ می‌دهد، بنابراین نباید تنها به‌واسطه این عامل تصمیم به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه گرفته شود. همچنین با کاهش قیمت ارز شاهد افزایش قیمت برخی از سهم‌ها در بازار هستیم. نکته جالب اینکه بسیاری از سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران در معاملات بازار بورس وقتی روند نزولی را برای قیمت دلار پیش‌بینی می‌کنند، سرمایه‌های خود را از نمادهای شاخص‌ساز خارج کرده و وارد سهام شرکت‌هایی می‌کنند که تاثیر‌پذیری زیادی از قیمت دلار ندارند‌‌‌‌‌‌. درمجموع نمی‌توان قاعده کلی برای این موضوع صادر کرد. بورس درگیرتله ارزی فاصله گرفتن روابط ایران و غرب از فضایی متشنج، وضعیت جدیدی را پیش روی بازارهای دارایی قرار داده؛ این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت کنش تعارضی ایران و کشورهای اتحادیه اروپا طی ماه‌های گذشته سمت‌وسوی افزایشی به بازارهای دارایی بخشیده است. رفتار معامله‌گران در بازارهای مختلف حاکی از آن است که فعالان اقتصادی همواره تحت تاثیر ادبیات سیاسی کشورهای اتحادیه اروپا و آمریکا در تقابل با ایران دست به تغییر استراتژی اقتصادی زده‌اند. به این ترتیب تحلیلگران اقتصادی مسیریابی بازارهای دارایی (به‌ویژه بازار ارز) را نه‌تنها متاثر از نقشه معادلات سیاسی کشور می‌دانند، حتی با تغییر تاکتیک سیاستگذاران در فرآیند رفت‌و‌برگشت‌های بین‌المللی نیز به واکنش سریع پرداخته‌اند. از این‌رو با وجود اینکه سیاستگذار اقتصادی در پی ایجاد ثبات در بازارها بوده است اما بر اساس اثرپذیری بازارها از متغیرهای غیراقتصادی، روند ورود پول به بازارها همواره با نوسانات غیرمنطقی مواجه بوده است. روز گذشته و در‌حالی‌که تالارشیشه‌ای در نخستین روز هفته نتوانست انتظارات سهامداران را برآورده سازد اما در روز یکشنبه تا حدودی از فضای مایوس‌کننده شنبه فاصله گرفت و با رشد بیش از ۷هزارواحدی، خود را تا مرز ۸/  ۱میلیون واحدی بالا کشید. گفته‌های کارشناسان بازار سرمایه نشان می‌دهد اثرپذیری بازار مذکور از نوسانات قیمت ارز و برخی احتمالات مبنی بر خروج از بن‌بست مذاکراتی برجام مجددا بازار سهام را وارد فاز جدیدی از تغییرات خواهد کرد. با توجه به اینکه فعالان اقتصادی ابعاد چارچوب مذاکرات و سناریوهای توافقات را به‌وضوح مورد بررسی قرار می‌دهند این عامل به عنوان یک محرک قوی، وزن سنگینی به سمت‌و‌سوی دادوستدها در بازارهای مختلف می‌دهد. برآیند اظهارات کارشناسان بازار سرمایه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد نوسانات بازارهای دارایی در روزهای گذشته به‌شدت از دیدارهای مقامات ایران با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاثیر گرفته است. عقب‌نشینی قیمت دلار و طلا به روشنی بر این مدعا تاکید می‌کنند، به طوری که می‌توان ریزش ۳۳هزارواحدی بازار سهام در نخستین روز هفته را به افت قیمت دلار گره زد.   ###