معمای سر به مهر عملیات کربلای 4؛ شکست یا فریب؟

پرسش: فریب یا شکست، پرسشی بود که چند سال گذشته با شناسایی و تفحص پیکر جمعی از شهدای عملیات کربلای چهار در اذهان شکل گرفت. پرسشی که پاسخ های متفاوتی به آن داده شد. سال های اخیر نام کربلای چهار بیشتر از سال های قبلش با گوش هایمان آشنا شده است، شاید دلیلش پیدا شدن پیکرهای مطهر شهدای این عملیات باشد. شهدایی که نقل قول های بسیاری را با خود به ارمغان آوردند. بعضی می گفتند، این یک عملیات فریب بود، بعضی دیگر مدعی لو رفتن عملیات شدند. اما آنچه که از میان سخنان بعضی از فرماندهان اصلی جنگ واضح و متقن است این است که عملیات کربلای چهار نه یک عملیات فرعی که یک عملیات اصلی با نقشه راهی کاملا مشخص و دقیق و حساب شده بود، حاج قاسم سلیمانی که آن سال ها یعنی به هنگام پیدا شدن پیکرهای مطهر شهدای این عملیات به فیض شهادت نایل نشده بود، در گفت و گویی که با برنامه "حالا خورشید" داشت، گفته است:  "عملیات کربلای 4 عملیات اصلی بود نه یک عملیات فرعی و وقتی در حین عملیات کربلای 4 با مواجهه شدید دشمن مواجه شدیم و فهمیدیم امکان مقابله و عبور از ام‌الرصاص وجود ندارد، تصمیم‌گیری شد که عملیات متوقف شود." کربلای چهار، عملیات آبی خاکی گسترده و غیرکلاسیک جمهوری اسلامی بود که در سوم دی ماه سال 65 با رمز محمد رسول الله (ص) به وسیله قرارگاه مرکزی خاتم الانبیا(ص) سپاه پاسداران انجام شد. جنگ در سال ششم خود بود و فرماندهان ماه ها قبل از شروع عملیات، آن را طراحی کرده بودند تا با ورود به خاک عراق، بصره را که بندری مهم و اقتصادی برای عراق به شمار می رفت، تهدید کنند. نقشه های عملیات این را می رساند که قرار است رزمندگان تلفات گسترده ای به ارتش عراق وارد کنند و ام الرصاص و ابوالخصیب را که جزایر مهمی برای عراق به شمار می روند به تصرف در آورند، این ورود به خاک عراق باعث محاصره نیروهای بعثی در شبه جزیره فاو می شد و از اینکه روزی آنها بخواهند به این شبه جزیره حمله کنند جلوگیری می کرد. مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود که در به تاریخ چهارم دی ماه سال 65 ضبط شده است، درباره این عملیات آورده است:  وقت اذان صبح بیدار شدیم. از وضع میدان جنگ بی‌اطلاع بودیم. امکان برقراری تماس تلفنی از طرف ما نبود. یک تلفن مبهم آقای رفیق‌ دوست –که گفت قبل از رسیدن آقای سنجقی که به سوی ما حرکت کرده، مطلبی را اعلان نکنیم- نگرانی ایجاد کرد و ابهام را بیشتر نمود. ساعت هفت صبح و قبل از اخبار[رادیو]، اهواز اعلان وضعیت قرمز کرد. این به معنای تحرک هواپیماهای دشمن است. بالاخره آقای سنجقی رسید و معلوم شد به جز در دو سه محور، موفقیت نداشته‌ ایم و قرار شد اسم عملیات را کربلای چهار و هدف را جواب به شرارت‌ های اخیر عراق اعلام کنیم. کم‌کم روشن شد که از منطقه شلمچه و جزایر بوارین و ماهی عقب نشسته‌ اند و از جنوب جزیره مینو نیز که عبور کرده‌ بودند و سر پل قابل توجهی، آن طرف اروند به دست آورده‌ بودند، عقب نشسته‌ اند. (کانال خاطرات آیت الله هاشمی رفسنجانی) طرح عملیاتی کربلای چهار منطقه عملیاتی کربلای چهار در جنوب شرقی شهر بصره و جنوب غربی کشور و عراق قرار داشت. این منطقه از شمال به آبگرفتگی‌ های جنوب زید، از شرق به رودخانه اروند کبیر و اروند صغیر و از غرب به کانال زوجی و شهر تنومه عراق منتهی می‌ شد. عبور از رودخانه ای خروشان به نام اروند در دستور کار عملیات بود و جزایر کشور عراق را تصرف می کردند تا بتوانند به بصره نزدیک شوند. عبور از رودخانه و ورود به خشکی نشان از پیچیدگی و اهمیت منطقه عملیاتی کربلای چهار داشت و سختی کار را برای رزمندگان دوچندان می‌کرد. استعداد نیروهای خودی و نیروهای دشمن در کربلای 4 23 هزار و 733 نفر پاسدار، 66 هزار و یک 847 نفر سرباز و 113 هزار و 231 نفر نیروی بسیج که در قالب 14 لشکر، 8 تیپ و 31 گردان توپخانه سازماندهی شده بودند، نیروهای خودی را تشکیل می دادند و اما شمار نیروهای بعثی که به خوبی می رساند آنان از انجام این عملیات آگاهی داشته اند و خود را برای پاتک علیه رزمندگان ایرانی آماده کرده بودند، عبارت بودند از: یگان پیاده: 23 تیپ یگان زرهی: 2 تیپ و 1 گردان مستقل یگان مکانیزه: 2 تیپ گارد ریاست جمهوری: 2 تیپ از "لشکر 1 کماندویی" نیروهای مخصوص: 2 تیپ یگان کماندویی: 1 تیپ و 1 گردان مستقل 2 تیپ از لشکر 2 پیاده حاج قاسم سلیمانی گفته است:  "تصور دشمن از هنگام انجام عملیات کربلای 5 که ما توانستیم خود را به کناره بصره برسانیم، این بود که کربلای 4 عملیات فرعی بوده و این تصور در دشمن وجود داشت.". احمد غلامپور که فرماندهی قرارگاه کربلا در دوران مقدس را عهده دار بود در گفت و گویی که با فارس داشت، درباره کربلای چهار گفته است: «ما پس از عملیات کربلای 4، وانمود کردیم که عملیات اصلی ما همین بوده است و این نوعی عملیات فریب به حساب می‌ آید. ما در حقیقت دشمن را با تبلیغات و خارج کردن موقت نیروها از منطقه فریب دادیم.» محسن رشید نیز در گفت و گو با انتخاب، همان سخنان حاج قاسم را بر زبان می آورد:  "عملیات کربلای ۴ فریب نبوده و اتفاقاً عملیات اصلی بوده است.". علی محمد نائینی، رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در گفتگویی اظهار داشته بود: در گنجینه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۲۳۸۵ ساعت نوار ضبط شده از جلسات طرح ریزی و هدایت عملیات کربلای چهار، ۹۷ دفترچه از ۵۵ نفر راوی با حضور مستقیم در صحنه، ۱۴۴ کالک عملیاتی و ۱۶ گزارش عملیات در باره عملیات کربلای ۴ موجود است. بر اساس این اسناد، می‌توان گفت عملیات کربلای چهار به عنوان عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز در سال ۱۳۶۵ طرح ریزی و آماده اجرا شد که دوره آماده سازی، شناسایی و طرح ریزی این عملیات بیش از ۶ ماه به طول انجامید. وی همچنین اشاره کرده: در طول دوران دفاع مقدس هدف اصلی از انجام هر عملیات و از جمله عملیات کربلای ۴، کسب پیروزی بر دشمن بوده است. در طرح ریزی عملیات‌ های نظامی یکی از اصول جنگ و شروط پیروزی غافلگیر کردن دشمن است. در عملیات کربلای ۴ نیز به مانند عملیات‌ های گذشته، تا شروع حمله، گزارشی مبنی بر لو رفتن عملیات وجود ندارد. بر همین اساس فرماندهان با بررسی گزارش‌ های نوبه‌ ای رسیده از مجموعه واحدهای اطلاعاتی و جنگال، به رغم حساس شدن ارتش عراق نسبت به منطقه، همچنان معتقد به حفظ غافلگیری بوده‌ اند. حاج قاسم سلیمانی درباره اینکه چرا ارتش بعث عراق گمان می کرد که کربلای 4 عملیات فریب بوده گفته بود:  "دشمن وقتی کربلای 5 را انجام دادیم و به کانال ماهی رسیدیم، به این نتیجه رسید که عملیات کربلای 4 فریب بوده حتی در کربلای 5، تک فریب انجام دادیم تا عملیات موفق شود.". چگونگی عملیات کربلای چهار قرار بود راس ساعت 22:30 روز سوم دی ماه 65 عملیات کربلای 4 را شروع کنند. ساعت 9 شب یا همان 21 تخریبچی های غواص خود را به اروند رساندند تا خود را به نقطه شروع عملیات (نقطه رهایی) برسانند، از ساعت 21 تا 22:30 یعنی حدود یک ساعت و نیم، فرماندهان گردان‌ ها خبر تمرکز دشمن بر روی تنگه‌ های عبوری و تیربارهای فعال عراقی‌ ها را به فرمانده عملیات اعلام کردند. نیروهای غواص اما درست سر ساعت 22:30 خود را به مقرهای از پیش تعیین شده رسانده و عملیات را با رمز محمد رسول‌الله(ص) شروع کردند. ده دقیقه بامداد بود که تخریبچی ها خط اول را شکستند و با مقاومت در برابر آتش سنگین دشمن، اهداف اولیه عملیات را عملی کردند. یک بامداد بود که رادیو عراق خبری را مبنی بر حمله ایران با ذکر مکان و محور عملیات اعلام کرد، خبری که تا آن ساعت بی سابقه بود و همه نشان دهنده این بود که عراق از عملیات آگاه است. رزمندگان به سختی از رودخانه عبور کردند و سعی در نفوذ در مناطق ام‌الرصاص، ام‌ البابی، بلجانیه، سهیل و قطعه داشتند که دشمن اقدام به پاتک ضد غواص و شناور کرد و عقبه رزمندگان را بمباران کرد. پاتک دشمن ادامه کار غواصان و قایق سواران را بسیار سخت کرده بود و دسترسی به اهداف بعدی تقریبا ناممکن. ساعت 6 صبح روز چهارم دی ماه یعنی چند ساعتی بعد از شروع عملیات، دستور عقب نشینی صادر شد. ساعت 11 صبح رژیم بعث عراق پاتک سنگین عراق شروع شد. ساعت 23:45 بود که عملیات متوقف شد. عملیات کربلای چهار اگر چه به اهداف نهایی خود نرسید اما رزمندگان ایرانی توانستند موانع آبی را پشت سر بگذارند و خسارت های بسیاری به بعثی ها وارد کنند. آنچه از روایت های مختلف درباره این عملیات برداشت می شود این است که با شکست رزمندگان اسلام در این عملیات،  در چنین شرایطی ارتش عراق تصور کرد، عملیات سرنوشت ساز و بزرگ ایران در سال ۱۳۶۵ شکست خورده است. لذا دچار یک اشتباه محاسباتی در مورد زمان عملیات آینده ایران شد و بسیاری از فرماندهان و نیروهایش را از شملچه به مرخصی فرستاد و به این ترتیب پانزده روز بعد، ورق برگشت و رزمندگان اسلام در عملیات کربلای پنج به پیروزی چشمگیری دست پیدا کردند.   ###