برنده بن‌ بست برجام کیست؟

پرسش: مذاکرات احیای برجام دوباره به بن‌بست خورد و به نظر می رسد اسرائیل بزرگترین برنده وضعیت کنونی است. مذاکرات احیای برجام، در نقطه ای که به نظر می رسید همه برای اعلام نهایی توافق آماده می شوند، ناگهان متوقف ماند و در هفته های گذشته گزارش های مختلفی مبنی بر ناامیدی مقامات غربی از رسیدن به یک توافق هسته ای با ایران به گوش می رسد. در همین شرایط یک رسانه آمریکایی نیز ادعا کرده که دولت بایدن به بن بست رسیدن مذاکرات را به اطلاع کنگره رسانده و اعضای کنگره از توقف مذاکرات تا دستکم انتخابات میان دوره ای ماه نوامبر مطمئن ساخته است. با این همه به نظر می رسید برگزاری نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد فرصتی برای رایزنی ها در راستای از سرگیری مذاکرات باشد. اگر چه مقامات ایرانی پس از بازگشت از سفر نیویورک با اظهار خوش بینی نسبت به تلاش های دیپلماتیک خود پنجره فرصت برای رسیدن به یک توافق خوب را همچنان باز می بینند، با این همه بسیاری از تحلیلگران و منابع نزدیک به جریان مذاکرات نسبت به چنین دیدگاهی با تردید می نگرند -از جمله لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال که روز گذشته با اشاره به اظهارات روز دوشنبه حسین امیرعبدالهیان در حساب توئیتر خود نوشت: «به طور خلاصه، عبداللهیان گفته: ۱) ما با آمریکا در مورد احیای برجام به «درک مشترک» رسیده‌ایم و «توافق در دسترس». است ۲) ما یک «نقشه راه» داریم که با آژانس در مورد پادمان مشخص شده است. ۳) امیدواریم در مورد دارایی بلوکه  شده در کره جنوبی «به زودی شاهد اتفاقات خوب» باشیم». نورمن در ادامه نوشته: «با این حال، آنچه من از منابعی در وین و سایر پایتخت ها می‌شنوم این است که هیچ توافقی در مورد هیچ یک از این ۳ جنبه وجود ندارد.» در این شرایط، به نظر می رسد اسرائیل بزرگترین برنده وضعیت کنونی باشد. شورای آتلانتیک با انتشار یادداشتی با بررسی تلاش ها برای احیای برجام طی ماههای اخیر، نسبت میان عدم توافق با ایران و رسیدن اسرائیل به خواسته های خود را مورد بررسی قرار داده است. نفس راحت در تل آویو در اوایل سپتامبر، نفس آسوده ای از دفتر نخست وزیر اسرائیل در سراسر تل آویو شنیده شد. به نظر می رسید این آرامش ناشی از پاسخ ایران به آخرین پیشنهاد دولت جو بایدن در مذاکرات رای بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. جو بایدن خواسته های کلیدی ایران را رد کرد و حاضر به عقب نشینی نشد. همزمان مقامات اسرائیلی مدعی شدند «ایرانی ها بیش از حد مطالبه کردند» و «مذاکرات را از مسیر خارج کردند» و بدین ترتیب  نخست وزیر یائیر لاپید و وزیر دفاع بنی گانتز ادعای موفقیت کردند. تحول عجیب از اگوست به سپتامبر؛ لشکرکشی به واشنگتن اما فقط چهار هفته قبل از آن تصویر کاملاً متفاوتی وجود داشت. در آن زمان، پشت درهای بسته، مقامات اسرائیلی به برخی خبرنگاران گفتند: «حقیقت این است که ما کمتر از ۵۰ درصد شانس داریم که از «بله» گفتن ایالات متحده به توافق هسته ای جدید جلوگیری کنیم». در آن زمان، در اوایل آگوست، تصور غالب این بود که تنها چند روز فاصله با یک توافق جدید فاصله باقی مانده است.  جوزپ بورل و انریکه مورا از اتحادیه اروپا پیش نویس [به زعم خودشان] نهایی توافق را به ایرانیان پیشنهاد کردند. اولین پاسخ ایران - و پاسخ مثبت دولت بایدن به آن - بسیاری از ناظران را بر آن داشت تا به این نتیجه برسند که تنها موضوع زمان در کار است. با این حال، زمانی که ماه اگوست به سپتامبر تبدیل شد، واشنگتن پر از مقامات اسرائیلی شد که تلاش می کردند از توافق احتمالی جلوگیری کنند: عیال هولاتا مشاور امنیت ملی، گانتز وزیر دفاع اسرائیل، دیوید بارنیا، مدیر موساد، و دیگران همگی در عرض چند روز به این سفر رفتند. هراس کابینه از خبر بد در همین حال، اسرائیل خود را در مرحله آغازین مبارزات انتخاباتی سخت بین سه نفر دید که خود را نخست وزیر بعدی می دانند: لاپید، گانتز و نخست وزیر سابق بنیامین نتانیاهو. در حالی که دو نفر از ائتلاف کنونی و سومی رهبری اپوزیسیون را بر عهده دارد، هر سه مخالف توافق ایران هستند که معتقدند برای اسرائیل بد است. اما سیاست، سیاست است. امضای توافق هسته ای در این مرحله خبر بسیار بدی برای لاپید و گانتز خواهد بود. زمانی که توافق قریب الوقوع به نظر می رسید، حتی شریک لاپید، نخست وزیر سابق نفتالی بنت، سعی کرد از شکست فاصله بگیرد و بیانیه ای صادر کرد و گفت: «من موفق شدم از توافق برای یک سال جلوگیری کنم، و امیدوارم که اکنون نیز جلوگیری از آن امکان پذیر باشد». به عبارت دیگر، اگر توافقی وجود داشته باشد، تقصیر نخست وزیر فعلی است. هیچ فرصتی را از دست نمی دهد نتانیاهو که بیش از یک دهه را صرف مبارزه با توافق هسته ای بین ایالات متحده و ایران کرده است، از فرصت سیاسی استفاده کرد و با صدای بلند گفت: «آنها شکست خوردند. ایران در دوره لاپید و گانتز به بمب دست خواهد یافت» و همچنین به کابینه دولت حمله کرد که به طور علنی علیه دولت بایدن ظاهر نشد -در حالی که استفاده او از این تاکتیک در سال ۲۰۱۵، زمانی که سخنرانی خود را در مخالفت با توافق در کنگره ارائه کرد، به طرز بدی شکست خورد. بدون از دست دادن هیچ فرصتی، نتانیاهو حتی حاضر شد با لاپید ملاقات کند تا در مورد مذاکرات هسته‌ای اطلاعاتی کسب کند (در حالی که این روزها، دیدار نخست وزیر و رئیس اپوزیسیون برای بحث در مورد مسائل امنیت ملی، که زمانی معمول بود، اکنون نادر است). با این حال، هدف نتانیاهو روشن بود. نتانیاهو به محض خروج از جلسه، به سیاست دولت در قبال ایران حمله کرد. طرف مقابل از ترس اینکه در نبرد سیاسی شکست بخورد، روش دیگری را امتحان کرد. یک مقام بسیار بلندپایه اسرائیلی که نامش فاش نشده است، خبرنگاران دیپلماتیک اسرائیل را برای یک جلسه توجیهی دعوت کرد و توضیح داد: «حتی اگر ایالات متحده و ایران «بله» بگویند و توافق امضا شود، اسرائیل هنوز ۱۶۰ روز تا اجرای توافق فرصت دارد تا از اجرایی شدن آن جلوگیری کند». به عبارت دیگر، حتی اگر توافقی قبل از اول نوامبر (روز انتخابات اسرائیل) امضا شود، نباید به عنوان شکست دولت اسرائیل به حساب بیاید، زیرا تا ماه‌ها بعد اجرا نمی‌شود. در حالی که این جلسه توجیهی برای خبرنگاران دیپلماتیک بود، اما در واقع برای خبرنگاران سیاسی در نظر گرفته شده بود. شاید توافقی هم در کار نباشد! علیرغم ترس واقعی اسرائیل از توافق و پیامدهای سیاسی آن، با فشار ایران برای تضمین در مورد لغو تحریم‌ها در آینده و پایان دادن به تحقیقات [ادعایی] آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره سایت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده‌اش، مذاکرات دوباره به بن بست خورد.  از آنجایی که بایدن مدت‌هاست که این خواسته‌ها را رد کرده، اجماع بر این است که توافقی قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات متحده در ۸ نوامبر - یعنی یک هفته پس از انتخابات اسرائیل - امضا نخواهد شد. برخی استدلال می کنند که در حال حاضر احتمال زیادی وجود دارد که اصلاً توافقی امضا نشود. حقایقی که اسرائیل کتمان می کند با این شرایط، کابینه اسرائیل یک دور پیروزی را جشن گرفت. لاپید در سخنرانی خود که در آن لیست حزب خود را برای انتخابات آینده ارائه کرد، گفت: «ما موفق شدیم توافق هسته ای با ایران را متوقف کنیم». لاپید افزود: «برخلاف نتانیاهو، ما این کار را بدون خراب کردن روابط خود با دولت آمریکا انجام دادیم». مقامات اسرائیلی با یادآوری سفرهایشان به واشنگتن ادعا می‌کنند که اسرائیل اطلاعات جدیدی را در مورد فعالیت هسته‌ای ایران به دولت بایدن ارائه کرده و آنها را تحت فشار قرار داده است که تسلیم درخواست‌های مجدد تهران در خصوص بسته شدن تحقیقات آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده ایران نشوند. علاوه بر این، مقامات اسرائیلی تاکید می‌کنند که دولت بایدن را متقاعد کرده‌اند که در صورت خروج مجدد آمریکا از توافق، به ایران ضمانت و غرامت ندهد. اسرائیلی ها به خوبی می دانند که برآورده شدن این خواسته های ایران از ابتدا تقریبا غیرممکن بود. در مورد لغو تحریم ها، بایدن نمی تواند از طرف رئیس جمهور آینده آمریکا تعهداتی بدهد. در مورد تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، حتی اروپایی‌ها هم با پیشنهاد ایران موافق نیستند. شاید مداخله اسرائیل بر دیدگاه‌های دولت بایدن تأثیر گذاشته باشد، یا شاید اطلاعات جدیدی که آنها ارائه کرده‌اند باعث شده کاخ سفید کمتر تمایل داشته باشد که ایران به توافق هسته‌ای احیاشده شده پایبند باشد. اما، در تل آویو، مقامات اسرائیلی نیز این حقیقت را می‌دانند: اگر ایران به پیشنهاد پیشنهادی نهایی اتحادیه اروپا «بله» می‌گفت، حتی بهترین استدلال‌های اسرائیل هم نمی‌توانست مانع از توافق شود. و این نه تنها بر امنیت اسرائیل تأثیر می‌گذاشت، بلکه ممکن بود مبارزات سیاسی کنونی را تغییر دهد.   ###