موافقت ایران و آمریکا: نیازی به مذاکره مستقیم نیست؛
تهران - واشنگتن در ایستگاه سه‌شنبه

پرسش: انتظارات و ایده‌ها در حال مطرح‌شدن هستند. پس از اعلام دیروز درباره حضور آمریکا برای نشست سه‌شنبه کمیسیون مشترک برجام در وین، مقامات ایران، آمریکا و دیگر بازیگران برجام درباره این جلسه به تبیین توقعات و تصورات خود از اتفاقات احتمالی در این جلسه پرداختند، جلسه‌ای که البته با تأکید ایران قرار است بدون دیدار و رایزنی مستقیم بین ایران و آمریکا برگزار شود و دیگر اعضا نقش میانجی را در میان دو طرف ایفا کنند. از طرفی، مقامات هر دو بازیگر اصلی این تقابل تأکید دارند که خواستار احیای توافق هسته‌ای هستند، اما مشخص نیست نکته اصلی اختلاف دو طرف تا چه حد قابل حل باشد. مشخصا تا اینجای کار ایالات متحده نشان داده است حاضر نیست قدم اول را برای حل اختلاف بردارد و همچنان سیاست فشار حداکثری را ادامه می‌دهد، در حالی که ایران نیز تأکید دارد با توجه به اینکه هنوز در توافق است و اقداماتی که انجام داده بر اساس متن توافق و در قالب اقدام واکنشی انجام شده‌اند، تنها زمانی حاضر به توقف آنها خواهد بود که آمریکا به تعهداتش در توافق عمل کرده باشد. البته رابرت مالی، نماینده ویژه امور ایران در دولت آمریکا، در مصاحبه‌ای نشانه‌هایی از نرمش در موضع آمریکا را نشان داد، اما با توجه به اینکه مالی از ابتدای کار در حمایت از بازگشت فوری به توافق در میان تصمیم‌گیران سیاست خارجی آمریکا دست پایین را داشته و در اقلیت بوده است، نمی‌توان مطمئن بود گفته‌های او همخوانی کاملی با سیاست عملی واشنگتن داشته باشد. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران و سیدعباس عراقچی، معاون او در موضع‌گیری‌های‌ خود مواضع ایران را تکرار کردند. اظهارات مقامات دیگر بازیگران برجام در دو روز گذشته، حاکی از استقبال از خبری است که اولین نشانه مثبت در زمینه برجام پس از ورود جو بایدن به کاخ سفید بوده است. مقامات چین، روسیه، آلمان و اتحادیه اروپا نیز در دو روز گذشته هم‌زمان با ابراز نگرانی از وضعیت فعلی و زمان ازدست‌رفته از ایده فعلی برای جلسه سه‌شنبه استقبال کرده‌اند. مالی: می‌دانیم تحریم‌ها با بازگشت به توافق ناسازگار است رابرت مالی اما در مصاحبه اخیرش حرف‌هایی زد که به نظر هم‌زمان با مخاطبان مصاحبه، خطاب به مخالفان موضعش در قبال برجام در واشنگتن نیز بود. نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران در گفت‌وگو با شبکه «پی‌بی‌اس» درباره وضعیت فعلی چالش برجام گفت: «می‌خواهیم ایران به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای بازگردد. ایالات متحده نیز می‌داند که باید به پایبندی بازگردد که آن، برداشتن تحریم‌هایی است که با توافقی که با ایران و سایر کشورهای حاضر در آن به دست آمد، ناسازگار است». او در پاسخ به این سؤال که آیا دولت بایدن آماده برداشتن هزارو ۵۰۰ تحریمی است که رئیس‌جمهور ترامپ وضع کرد، باز به خط محتاطانه این روزهای واشنگتن بازگشت و گفت: «آنچه رئیس‌جمهور بایدن گفت، این است که آماده بازگشت به توافق هسته‌ای در صورتی است که ایران آماده بازگشت به پایبندی به توافق باشد». مالی افزود: «بنابراین ما مجبوریم کاری سخت و جدی را دنبال کنیم، این تحریم‌ها را بررسی کنیم و ببینیم چه کاری باید انجام دهیم تا ایران از مزایایی که قرار بود تحت این توافق داشته باشد، برخوردار شود». وی در ادامه تصریح کرد: «از‌این‌رو، ما مجبوریم تحریم‌هایی را که با توافق مغایرت دارد، برداریم به شرط آنکه ایران آماده باشد اقدامات هسته‌ای را که در مغایرت با تعهدات برجامی‌اش انجام داده است، معکوس کند و به مسیر سابق بازگردد». قصد نداریم منتظر انتخابات ایران باشیم مالی در ادامه به یکی از بزنگاه‌های زمانی تأثیرگذار بر روند فعلی برجام اشاره کرد و یادآور شد: «آنچه اهمیت دارد، این است که به فهم مشترکی دست یابیم که در راستای منافع ملی آمریکاست. بنابراین نمی‌خواهیم عجله کنیم، اما در عین حال قصد نداریم منتظر نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران باشیم. هر زمان که به نقطه‌ای برسیم که برای هر دو طرف رضایت‌بخش است، در این صورت یک توافق حاصل خواهد شد. این توافق باید مطابق با تعهداتی باشد که ایران، آمریکا و سایر طرف‌ها در توافق هسته‌ای داشته‌اند».  احتمال رسیدن به توافق هر روز کمتر می‌شود وی در پاسخ به این سؤال که آیا از نظر او رسیدن به این هدف پیش از ماه ژوئن، زمان انتخابات در ایران امکان‌پذیر است، اظهار کرد: «بله، قطعا ممکن است. البته هر روز که می‌گذرد احتمال رسیدن به آن کمتر می‌شود، اما هنوز امکان‌پذیر است». اتلاف وقت، ازجمله مهم‌ترین انتقادهای حامیان برجام در ایالات متحده از دولت بایدن بوده است که می‌گویند در شرایط فعلی، تعلیق طولانی‌مدت تصمیم‌گیری در واشنگتن در قبال سیاست جدید در قبال ایران دلیلی ندارد و زیان‌بار است. مالی درباره مقطع فعلی و چشم‌انداز این جلسه تصریح کرد: «این، اولین گام خواهد بود. این، مسیری سخت و دشوار است؛ چراکه زمان زیادی از دست رفته است و بی‌اعتمادی دوطرفه وجود دارد. اما می‌خواهیم با شرکای اروپایی و دیگر خود که با ایران گفت‌وگو می‌کنند، مذاکره کنیم تا ببینیم می‌توانیم گام‌های بازگشت را تعیین کنیم یا نه. اگر آنها (ایران) برای بازگشت به توافق جدی باشند، ما هم جدی هستیم». مذاکرات با ایران غیرمستقیم خواهد بود او درباره هدف واشنگتن از مذاکرات غیرمستقیم با ایران گفت: «هدف این است که ببینیم می‌توانیم روی گام‌هایی که آمریکا باید برای بازگشت به توافق هسته‌ای و همچنین ایران باید برای بازگشت به تعهداتش در توافق هسته‌ای بردارد، به یک توافق دست یابیم یا نه». مالی درباره تعامل غیرمستقیم با ایران از طریق واسطه‌گری دیگر بازیگران برجام گفت: «سال‌هاست که آمریکا چنین تعاملی با ایران دارد. این مذاکرات نیز غیرمستقیم خواهد بود. اکنون نیز هدف ما این است که ببینیم آیا می‌توان روی یک نقشه راه برای بازگشت هر دو طرف به توافق دست یافت یا خیر». این مقام آمریکایی همچنین در پاسخ به اینکه چگونه واشنگتن می‌خواهد انجام تعهدات ایران را راستی‌آزمایی کند، گفت: «ما یک بار پیش از این، در سال ۲۰۱۶ این کار را انجام داده‌ایم. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند این راستی‌آزمایی را انجام دهد. کاری که می‌خواهیم انجام دهیم، این است که ایران به پایبندی کامل به توافق بازگردد». وی افزود: «آنها [ایران] امروز ۱۰ برابر بیشتر از زمان مشابه در سال ۲۰۱۷ اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند. بنابراین، با آزمایش‌های ساده می‌توان دریافت که امروز وضعیت ما بهتر از آنچه بوده‌ایم، نیست و شرایط ما بدتر است». رابرت مالی در پایان به خواست دولت بایدن برای بازگرداندن زندانیان آمریکایی در ایران اشاره کرد و گفت که این موضوع یکی از اولویت‌های رئیس‌جمهور بایدن و دولت او است. ساکی: انتظار گفت‌وگوی مستقیم با ایران را نداریم سخنگوی کاخ سفید نیز در همین راستا تصریح کرد واشنگتن نیز انتظار ندارد در این مقطع گفت‌وگوی مستقیمی با ایران داشته باشد و گفت‌وگوی غیرمستقیم را هم مفید می‌داند. جن ساکی در نشستی خبری تأکید کرد: «کاخ سفید مذاکرات غیرمستقیم با ایران را در وین به شکل بالقوه‌ای سازنده می‌داند، اما درباره دیپلماسی کاملا شفاف است و در حال حاضر نیز انتظار ندارد گفت‌وگوهای مستقیم با ایران انجام شود».  عراقچی: ما فقط با اعضای برجام گفت‌وگو می‌کنیم معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران تأکید کرد: «ما هیچ مذاکره‌ای با آمریکا نداریم؛ چه مستقیم و چه غیرمستقیم. ما فقط با اعضای برجام مذاکره و گفت‌وگو می‌کنیم». عراقچی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با اعلام این مسئله، دلیل ایران برای خودداری از مذاکره با آمریکا پیش از احیای برجام را مطرح کرد، اما در عین حال تلویحا بار دیگر اشاره کرد که ایران موافق تعامل دیگر بازیگران برجامی با آمریکا در این زمینه است: «همین اعضایی که الان به‌عنوان گروه ۱+۴ شناخته می‌شوند، طرف گفت‌وگوهای ما خواهند بود و آنها هستند که با طرف‌های دیگر هر طور که خودشان بخواهند، می‌توانند صحبت کنند، ولی ما هیچ گفت‌وگویی چه مستقیم و چه غیرمستقیم با آمریکایی‌ها نداریم». عراقچی افزود: «مقامات آمریکایی گفته‌اند مایل به دیدار مستقیم با ایرانی‌ها هستند، اما دولت ایران به فعالیت از طریق اروپایی‌ها تأکید کرده است». محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز ساعاتی پس از اعلام رسمی حضور آمریکا در وین در توییتر نوشت گفت‌وگوی ایران و آمریکا غیرضروری است: «در جلسه مجازی کمیسیون مشترک برجام، ایران و اتحادیه اروپایی/تروییکای اروپایی+۲، توافق کردند سه‌شنبه آینده در وین گفت‌وگو را به صورت رودررو از سر بگیرند. هدف: سریعا نهایی‌کردن رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای از طریق طراحی مسیر رفع تمام تحریم‌ها و پس از آن توقف تدابیر جبرانی از سوی ایران. ایران و ایالات متحده دیداری نخواهند داشت؛ غیرضروری است». برگزاری حضوری جلسه کمیسیون در فاصله کمی با جلسه مجازی جمعه، به نظر در راستای اضافه‌شدن آمریکا به بحث‌ها بدون نیاز به مذاکره مستقیم است. به این ترتیب، تیم آمریکایی ضمن حضور در وین و تعامل با دیگر بازیگران برجام، در موقعیتی قرار نمی‌گیرد که نمایندگان تهران و واشنگتن مستقیما در جلسه مشترکی حضور داشته باشند و به این ترتیب، مسئله مذاکره مستقیم که ایران با آن مخالف است، واشنگتن ظاهرا اصراری بر آن ندارد و اروپا نیز آن را ضروری نمی‌داند، فعلا از سر راه برداشته می‌شود.  طرح گام‌به‌گامی وجود ندارد، عجله‌ای هم نداریم معاون ظریف افزود: «از نظر ما هیچ طرح گام‌به‌گامی وجود ندارد و اصلا به نقشه راه احتیاج نداریم». عراقچی خاطرنشان کرد: «ما فقط یک گام نهایی داریم که آمریکا باید بردارد؛ اینکه تمام تحریم‌هایی را که اعمال کرده، بردارد و بعد از آن است که ایران راستی‌آزمایی می‌کند و بعد به تعهدات خود بر‌می‌گردد». معاون سیاسی وزیر امور خارجه همچنین تأکید کرد: «ما هیچ عجله‌ای نداریم و صبر می‌کنیم». تأکید عراقچی بر اینکه طرح «گام‌به‌گامی» در کار نیست، از سوی سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز تکرار شد. این موضع‌گیری از سوی وزارت خارجه در واکنش به ایده‌ای است که اخیرا معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا مطرح کرده است و البته پیش از این نیز بارها از سوی مقامات دستگاه دیپلماسی آمریکا مطرح شده بود. ادعای جالینا پورتر مبنی بر وجود نشستی برنامه‌ریزی‌شده با حضور نمایندگان ایران و دیگر کشورها در وین در روز سه‌شنبه برای مذاکره درباره توافق هسته‌ای بود. پورتر روز جمعه مدعی شد این مذاکرات بر «گام‌های هسته‌ای که لازم خواهد بود ایران در راستای بازگشت به پایبندی به مفاد برجام بردارد»، متمرکز خواهد بود و در این مذاکرات مقامات آمریکایی در طرف دیگر محل مذاکرات خواهند بود؛ در‌حالی‌که مقامات بریتانیایی، آلمانی، فرانسوی، چینی و روسی با ایران دیدار خواهند کرد». پورتر بیان کرد این مذاکرات با بحث درباره اقدامات لغو تحریم‌ها همراه خواهد بود که آمریکا باید برای بازگشت به پایبندی به برجام انجام دهد. خطیب‌زاده: سیاست ما لغو تمام تحریم‌هاست سعید خطیب‌زاده این ادعای پورتر درباره جلسه وین را رد کرد. او در گفت‌وگویی با پرس‌تی‌وی، موافقت با هر‌گونه لغو قدم‌به‌قدم تحریم‌های اعمال‌شده بر ایران از سوی دولت جدید آمریکا را رد کرد. خطیب‌زاده روز شنبه گفت: «همان‌طور که بارها گفته شده است، هیچ برنامه قدم‌به‌قدمی مد‌نظر نیست». او افزود: «سیاست قاطعانه جمهوری اسلامی ایران، لغو تمام تحریم‌های آمریکاست؛ چه آنهایی که ترامپ پس از خروج از برجام [توافق هسته‌ای] اعمال کرد و چه آنهایی که برای اولین‌بار از جانب او اعمال شدند و همین‌طور تحریم‌هایی که تحت سرپرستی هر‌کسی اعمال شدند». *شرق   ###