طرح های کاهش تنش میان ایران و آمریکا و تکاپوهای بین المللی

پرسش: هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل، جدیدترین آوردگاه سیاستمداران جهان بود تا در بحبوحه اعمال سیاست «فشار حداکثری» آمریکا، رایزنی های دیپلماتیک خود را برای کاهش تنش میان دو کشور ادامه دهند. اما سیاست «فشار حداکثری» کاخ سفید که این روزها به «تهدیدات حداکثری» سوق یافته، حتی تاب تحمل هیات کم تعداد ایران را در طول این نشست جهانی نداشت؛ تا آنجا که برای عیادت وزیر خارجه ایران از سفیر تهران در سازمان ملل که در بیمارستانی در نیویورک بستری شده، شرط گذاشت و وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا در یکی از الگوبرداری هایش از دیپلماسی رسانه ای و عمومی همتای ایرانی اش در مصاحبه با یک رسانه  کشورش گفت:« نمی دانم چرا دیگران به حرف های وزیر خارجه ایران گوش می دهند؟» دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا نیز در سخنانی در مجمع عمومی سازمان ملل بار دیگر با لحنی خشن اما مهارشده تر از گذشته، که به گفته تحلیلگران بیشتر به نطق انتخاباتی شباهت داشت، اتهامات تکراری اش علیه جمهوری اسلامی ایران را تکرار و اعلام کرد: تحریم ها علیه ایران بیشتر می شود. تندروها در دولت ترامپ برغم هشدارها و انذارهای بین المللی با کمک لابی های صهیونیستی- عربی در تلاشند از طریق سند سازی، جعل واقعیات، اقدامات ایذایی و اعمال پی در پی تحریم ها علیه ملت ایران، ائتلافی جهانی همچون قبل از برجام را علیه ایران شکل دهند و ظاهرا کناره گیری چهره های شاخص تندروها همچون نیکی هیلی و جان بولتون این مسیر را کند اما تاکنون نتوانسته است، متوقف کند.   تلاش بازیگران مختلف عرصه بین المللی در آن سوی صحنه، بازیگران بین المللی از جمله اعضای اروپایی برجام که افزایش تنش ها میان ایران و آمریکا را به سود منطقه، جهان و منافع خود نمی دانند، ماههاست با طرح ایده هایی برای کاهش این تنش ها در تلاشند از بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس که این روزها  در کشورش سخت گرفتار چالش برگزیت است تا  امانوئل مکرون رئیس جمهوری جوان فرانسه که سودای رهبری اروپا را در غیبت انگلیس در صورت خروج از اتحادیه اروپا و روی کار آمدن رهبران تازه کار اروپایی، در سر دارد و شینزو آبه نخست وزیر ژاپن که بعد از چهار دهه بعنوان نخستین رهبر این کشور پیشرفته آسیایی و متحد واشنگتن، خرداد ماه امسال به تهران سفر کرد. علاوه بر سلطان نشین عمان که همواره در کسوت میانجیگر در طول چهار دهه اخیر میان تهران – واشنگتن تلاش کرده و نقش مهمی در شکل گیری مذاکرات دو کشور در توافق برجام داشت،‌ حالا برخی سیاستمداران نیز در تلاشند گامی در این راه بردارند. ژاپن که تجارت با آمریکا در کانون توجه مذاکرات نخست وزیرش با ترامپ در نشست مجمع  عمومی سازمان ملل قرار داشت، کاهش تنش میان ایران و آمریکا را نیز در دستور کار خود قرار داد تا در ادامه تحرکات دیپلماتیک خرداد ماه خود، گام هایی بردارد. ژاپنی ها در پی حمله انصار الله یمن به تاسیسات نفتی عربستان، نگرانی هایی درباره عرضه و قیمت نفت خام دارند زیرا به شدت به نفت و انرژی خاورمیانه و خلیج فارس نیاز دارند و آبه در سفر به نیویورک مسیری را که از چند ماه قبل آغاز کرده بود، پیگیری کرد تا دو طرف به واسطه این رایزنی ها به نقطه ای برسند که شرایط کنونی تغییر کند. فرانسه، دیگر بازیگر فعال عرصه کاهش تنش میان تهران - واشنگتن است. رئیس جمهوری فرانسه که در ابتدا، اولویت طرح ابتکاری اش دیدار میان رئیسان جمهوری ایران و آمریکا بود،‌ طی رایزنی های مختلف از جمله در حاشیه نشست سران گروه 7 در بیاریتز و واکنش ها و موضع گیری های سران تهران - واشنگتن پی برد که با توجه به شروط دو طرف، اولویت اول ابتکارش، نباید برگزاری دیدار میان روحانی و ترامپ باشد بلکه باید بر مبنای کاهش تنش در منطقه صورت گیرد.  اگرچه تا آخرین لحظه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل برای انجام این دیدار دو جانبه تلاش و اعلام کرد اگر ترامپ قانع شود، می تواند خیلی سریع اوضاع را تغییر دهد زیرا او به سرعت و به تنهایی تصمیم می گیرد. مکرون طی ماههای اخیر دو راه حل آمریکایی و اروپایی را پیگیری کرده است. رئیس جمهوری ایران در این باره می گوید: درباره راه حل اروپایی به توافقاتی رسیدیم اما اروپایی ها گفتند باید به نوعی موافقت آمریکایی ها را هم به دست آوریم، این مشکل خودشان (اروپایی ها) است و به ما ربطی ندارد. مکرون این خط را دنبال می کند که مشکل بین ایران و آمریکا حل بشود، آمریکا باید پیش شرط را بردارد و اگر بردارد، زمینه برای یک شرایط جدید آماده می شود.   طرح 15 میلیارد دلاری مکرون همچنان روی میز رئیس جمهوری ایران در خصوص طرح 15 میلیارد دلاری مکرون نیز اعلام کرد: بحث اعتبار موقت بود که از نظر ما هنوز روی میز است و اینکه اروپایی ها برای اجرای آن چه مشکلی دارند، خودشان می دانند. بحث در نیویورک، فراتر از موضوع اعتبار بلکه بر سر برداشتن کل تحریم ها و مسائل منطقه ای بوده که به سرانجام نرسید و امیدواریم این بحث ها ادامه یابد.   ابتکار صلح هرمز  آمریکا که در پی خروج از برجام،تمام توان خود را برای به حداقل رساندن مزایای ایران از برجام از جمله به صفر رساندن فروش نفت بکار گرفته، از هیچ تلاشی در این مسیر فروگذار نکرده؛ تا آنجا که نفتکش حامل نفت ایران را هنگام عبور از تنگه جبل الطارق از طریق تفنگداران انگلیسی توقیف کرد. مستاجران کنونی کاخ سفید با این اقدام ایذایی و تلاش ها برای ناامن نشان دادن تنگه هرمز و طرح های مداخله جویانه برای حضور پررنگ تر در این منطقه و یارکشی های منطقه ای و بین المللی، همواره تلاش کرده اند تهران را در مسیر افزایش تنش ها قرار دهند که تاکنون با هوشمندی و درایت مقامات جمهوری اسلامی ایران نتوانسته اند به اهداف خود دست یابند.  از همین رو، رئیس جمهوری اسلامی ایران در نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل با طرحی با عنوان «ابتکار صلح هرمز» موسوم به  «امید» را بیان کرد و از همه کشورهای ساحلی خلیج فارس و منطقه هرمز برای حضور در این ائتلاف و تضمین امنیت منطقه دعوت کرد. روحانی با تشریح طرح «ائتلاف امید» بیان کرد: «ائتلاف امید» بر پایه اصول مهمی همچون پایبندی به اهداف و اصول ملل متحد، احترام متقابل، منافع متقابل، جایگاه برابر، گفت‌وگو و تفاهم، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی، خدشه‌ناپذیریِ مرزهایِ بین‌المللی، حل و فصلِ مسالمت‌آمیزِ تمامیِ اختلافات و از همه مهم‌تر، دو اصلِ بنیادینِ «عدم تجاوز» و «عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر» قرار دارد. یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان با حمایت از این طرح در گفت و گو با المانیتور گفت: اگر مضمون این طرح مبتنی بر "ثبات" باشد قطعا از آن حمایت خواهیم کرد و عمان در شرایط بحران در منطقه نه به عنوان میانجی، بلکه نقش تسهیل کننده را دارد. میخائیل باگدانوف نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور خاورمیانه و شمال آفریقا نیز اعلام کرد: مسکو از طرح ابتکاری تهران برای تامین امنیت خلیج فارس حمایت می‌کند چرا که طرح ایرانی‌ها و ما در یک راستا قرار دارد. اوایل مردادماه امسال، روسیه از طرح امنیت گروهی خود برای ایجاد صلح و ثبات پایدار در خلیج فارس رونمایی کرد که در آن تاکید شده بود سیستم امنیتی خاورمیانه توسط همسایگان در خلیج فارس تنها زمانی قدرت می‌گیرد که حضور نظامی کشورهای خارجی در منطقه کاهش یابد و طرفین دست به اقدامات اعتماد ساز مشترک با یکدیگر و دیگر کشورها بزنند. در ادامه تکاپوهای بین المللی برای تنش زدایی، برهم صالح رییس جمهوری عراق نیز به گفته رسانه های این کشور، برای برگزاری یک کنفرانس در بغداد در جهت کاهش تنش میان ایران و آمریکا در تلاش است. به گزارش رسانه های عراقی، برهم صالح در دیدارهای حاشیه ای خود با مقامات کشورهای مختلف عربی و اروپایی و نیز آمریکا در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل ، پیشنهاد کرده است کنفرانسی در بغداد برای کاهش تنش میان تهران و واشنگتن برگزار شود و تاکنون تعدادی از کشورهای اروپایی با چنین پیشنهادی موافق کرده اند. جزییات بیشتری از این طرح منتشر شده اما این طرح همزمان با تلاش های دیپلماتیک عادل عبدالمهدی نخست وزیر و سید عمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی به ترتیب در سفر به عربستان و امارات درباره راههای کاهش تنش در منطقه  است.   سخن پایانی اگرچه تلاش های بین المللی در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به کاهش ملموس تنش میان تهران – واشنگتن منجر نشد و ترامپ همچنان بر طبل افزایش تحریم ها می کوبد، اما مسیر دیپلماسی همچنان باز بوده و رایزنی های بازیگران منطقه ای و بین المللی ادامه دارد . باید دید آیا بازیگران منطقه ای و بین المللی با توجه به شروط دو طرف، تا قبل از انتخابات 2020 ریاست جمهوری آمریکا، موفقیتی در زمینه کاهش تنش ها کسب خواهند کرد؟ آیا تروئیکای اروپا که طی ماههای اخیر برای بی عملی به تعهداتش در برجام از سوی تهران بارها سرزنش شده، و برای دور نبودن از فرایند حل موضوعات در راستای فشار حداکثری کاخ سفید بیانیه مشترکی در مورد حمله تاسیسات نفتی عربستان علیه تهران صادر کرد که آنهم مورد نکوهش ایران قرار گرفت و تهران نیز اجرای گام به گام کاهش تعهدات برجامی اش را در پیش گرفته ، قادر به نجات برجام خواهد بود؟  به بیان دیگر، آیا رهبران اروپایی که این روزها خود سرگرم مشکلات داخلی هستند، خواهند توانست رئیس جمهوری آمریکا را با خود همسو کنند و سودای مکرون که اروپا می تواند همچنان قطب تصمیم گیری های جهانی در جهان دو قطبی چین و آمریکا باشد، تحقق خواهد یافت یا اینکه در نهایت اعتبارش همچنان به آمریکا گره خورده و ناچار به همسویی با او خواهد شد؟ آیا بازیگران عرصه بین المللی و منطقه ای  قادر خواهند بود، جنگ اقتصادی واشنگتن علیه تهران را که نوعی «سوء استفاده از قدرت» و به گفته ظریف ، تروریسم اقتصادی علیه ملت ایران است، از طریق دیپلماسی و حل موضوعات منطقه ای کاهش داده یا متوقف کنند؟ ###