سنگری در نشست نقد کتاب حماسه حسینی: کربلا در عین تراژیک بودن، حماسی است/ «حماسه حسینی» روشمندی در کنار دانشمندی است

محمدرضا سنگری، نویسنده و عاشورا پژوه در نشست نقد و بررسی کتاب «حماسه حسینی» اثر استاد شهید مرتضی مطهری در بنیاد دعبل خزاعی گفت: کتاب «حماسه حسینی» تا سال 1357 در 58 نوبت به چاپ رسید و جلد نخست این کتاب، مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها در فاصله سال‌های 47 تا 56 است که در مجموع 23 سخنرانی را در قالب هفت فصل شامل می‌شود. 

وی با بیان اینکه جلد دوم «حماسه حسینی» در هشت فصل شامل یادداشت‌های استاد مطهری درباره عاشورا است، اظهار داشت: کتاب «حماسه حسینی» از چند منظر دارای ارزش است. نخست اینکه این کتاب اثر شخصیتی برجسته، دانشگاهی و عالم است و استاد مطهری در این کتاب زاویه تازه‌ای به موضوع عاشورا گشوده است.

این نویسنده و عاشورا پژوه ابراز داشت: سایه کتاب «لؤلؤ و مرجان» اثر محدث نوری به خوبی بر کتاب حماسه حسینی دیده می‌شود. این اثر استاد مطهری، روش‌مندی در کنار دانشمندی است؛ استاد مطهری بسیار روشمند بود و به گفته خود ایشان برای هر سخنرانی 30 ساعت مطالعه می‌‌کرد. 

وی چهارمین ویژگی شاخص کتاب حماسه حسینی را شجاعت ستیز استاد مطهری با با بدعت‌ها و تحریف‌ها برشمرد و عنوان کرد: یک فیلسوف با زبانی بسیار روان و قابل فهم به موضوعات و مباحث پرداخته است؛ این اثر یکی از استثنایی‌ترین کتاب‌هایی است که هم فرهیختگان و هم قشر میانه و ذاکران و مداحان می‌توانند از آن بهره‌گیری کنند.

سنگری گفت: تکامل‌بخشی نگاه و آثار پیشینیان و نقد نظرگاه‌های بزرگان از دیگر ویژگی‌های کتاب «حماسه حسینی» است. این اثر شهید مطهری، نقد و نظرهایی را نیز برانگیخته است از جمله کتاب «نگاهی به حماسه حسینی استاد مطهری» اثر آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی که در سال 1379 در چهار بخش تدوین شد که شامل 12 نمونه نقد از برداشت‌های ابتدایی استاد، نقد و بررسی هفت تناقض، 9 مورد اشتباهات تاریخی استاد و 10 مورد اعتماد استاد به منابع بی‌اعتبار است. البته در آثار دیگری نیز به‌طور مختصر این کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفته و آثاری نیز درصدد دفاع از آن برآمده‌اند.

وی ادامه داد: تشکیک درباره حضرت رقیه (س)، نبودن حضرت لیلا در کربلا، اولین اربعین و بازگشت کاروان اسرا به کربلا در آن تاریخ، قضاوت درباره شعر محتشم و عروسی حضرت قاسم (ع) از جمله موارد و ابهاماتی مهمی است که در کتاب «حماسه حسینی» به آن‌ها اشاره شده است.

این نویسنده و عاشورا پژوه خاطرنشان کرد: شاید بتوان گفت نخستین کسی که در جامعه روحانیت ما زاویه نگاه به کربلا را تغییر داده، استاد مطهری باشد، باید دید که نگاه ما به کربلا چگونه است و امروز چه بهره‌ای می‌توانیم از کربلا بگیریم و این نکته درخشان در این کتاب به خوبی بیان شده است.

وی اظهار داشت: استاد مطهری در کتابش می‌گوید «کربلا تراژدی است یا حماسه» و اثبات می‌کند که کربلا در عین تراژیک بودن، حماسی است؛ هرچند بُعد تراژیک بودن کربلا را نیز نفی نمی‌کند. ایشان حماسی بودن کربلا را با تکیه بر چند موضوع مطرح می‌کند. نخست سخنان خود امام حسین (ع) است. به گفته استاد مطهری با برخی از سخنان خود امام نمی‌توان گریه کرد، چون حالت حماسی و مبارزه‌طلبی دارد.

سنگری با اشاره به سخنان حضرت زینب (س) در کتاب «حماسه حسینی» گفت: استاد مطهری این بُعد را در راستای پررنگ‌کردن نقش زن در کربلا مطرح کرده است، البته غفلتی که ما مرتکب شده‌ایم این است که درخشش حضرت زینب (س) باعث شده ما نقش دیگر زنان را در حماسه قیام حسینی نبینیم.

این نویسنده و عاشورا پژوه با بیان اینکه حماسه عاشورا چند تفاوت عمده با دیگر حماسه‌ها دارد،‌ عنوان کرد: در حماسه‌های دیگر بیشتر برای توسعه خود و مرزهای خود تلاش کرده‌اند، در حالی‌ که در حماسه حسینی «خود» در میان نیست و هدف رضایت خداست، بنابراین حضرت سیدالشهدا(ع) به همه انسانیت و کل تاریخ اختصاص دارد.

وی افزود: نکته دیگر بُعد تقدسی بودن حماسه‌هاست؛ دیگر حماسه‌ها در یک جهت‌گیری الهی نیستند، بلکه دفاع از هویت قهرمانانه خود و ملت خود را هدف قرار داده‌اند، اما پیام امام حسین(ع) جنبه قدسی دارد و از آرمان و ارزش‌ها دفاع می‌کند. همچنین منطق امام حسین (ع) منطق افراد عادی نیست، حتی مثل انسان‌های نسبتاً خردورز هم‌عصر خودش هم نیست. امام منطق نیرومندی دارد که تن را به دنبال خود می‌کشد، چون روح بزرگی دارد. استاد مطهری در این زمینه در کتابش تعبیر زیبایی دارد: «حق‌پرستی جریمه یک حماسه است».

سنگری تصریح کرد: حماسه حسینی باعث بازسازی و حرکت و خودباوری در جامعه شده و یک جامعه تحقیرشده را احیا کرد. البته در این زمینه چند کاستی نیز در کتاب دیده می‌شود از جمله این‌که در این اثر استاد مطهری تفاوت این حماسه را با حماسه‌های بزرگ مطرح نکرده است؛ همه حماسه‌ها نقطه ضعف‌هایی داشته‌اند که این درباره قهرمانان حماسه‌ها نیز صدق می‌کرد، ولی در حماسه حسینی از آن نقطه ضعف‌ها خبری نیست، همچنین حماسه‌ها فراانسانی‌اند نه انسانی فراتر؛ در حالی‌که در حماسه حسینی با «انسان فراتر» روبه‌رو هستیم، لذا فضای این کتاب فضای «اسوه» است.

این عاشورا پژوه اظهار داشت: حماسه عاشورا، حماسه‌ای کاملا انسانی است، در حالی‌که دیگر حماسه‌ها مانند رستم و اسفندیار فرا انسانی هستند. باید گفت که در کتاب «حماسه حسینی» بُعد عرفانی بودن، حماسه قیام عاشورا تا حدی مغفول مانده است.