دلایل خودکشی دختران اصفهانی

پرسش:ویدئو تکان‌دهنده است. دو دختر خیلی جوان هستند. هر دو در گوشه خیابان راه می‌روند و خوشحال پیغام می‌گذارند. در لحظات اولیه کسانی که ویدئو را تماشا می‌کنند، فکر می‌کنند که یک ویدئوی شاد و خوشحال را تماشا می‌کنند. با شنیدن کلمات رکیک و حرف از وصیت‌نامه موضوع حساس‌تر می‌شود. دو دختر در ادامه راحت حرف‌هایشان را درباره مرگشان و به خواب آمدن دوستانشان می‌زنند و بعد خوش و خرم به‌طرف پل می‌روند تا خودشان را بکشند.

صبح نو نوشت: نزدیک به دو ماه از خودکشی دو دختر اصفهانی می‌گذرد و هرروز هم جنبه‌های متفاوتی از این خودکشی بیان می‌شود. گمانه‌زنی‌ها درباره این اتفاق زیاد است. بعضی‌ها آن را به بازی نهنگ آبی، بعضی مصرف روان‌گردان و بعضی‌ها هم دلایل روانی و جامعه را مقصر اصلی این واقعه می‌دانند. دکتر امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه و بیش از 20 سال است که درباره خودکشی تحقیق کرده است. قرایی‌مقدم درباره انتشار فیلم خودکشی این دو دختر در فضای مجازی واکنش‌های زیادی نشان داده است. «صبح نو» درباره این اتفاق با قرایی‌مقدم گفت‌وگو کرده است.

جامعه مقصر است

قرایی‌مقدم معتقد است مساله روانشناسی در مساله خودکشی دختران نوجوان دخیل نیست. او توضیح می‌دهد: «من نمی‌خواهم به روانشناسان حمله کنم، اما در این مساله روانشناسی بی‌معناست. این دیدگاه روانشناسی که این دختران به‌دلیل مشکل روانی خود را کشته‌اند، مورد توجه حکومت است. مگر در ذات شما خودکشی قرار دارد؟ در ذات شما، غریزه جنسی، تشنگی و گرسنگی وجود دارد. عصبانیت وجود ندارد. بددهنی وجود ندارد. این خودکشی پدیده‌ای صرفاً جامعه‌شناسی است. روان شما را جامعه مریض کرده است. پس مقصر جامعه است.»

او توضیح می‌دهد که هیچ انسانی با گرایش به خودکشی به دنیا نیامده است: «اگر این فرضیه را قبول داشته باشیم، تمام انسان‌ها گناهکار به دنیا آمده‌اند. این نظریه عقاید دکتر لومبروزو و استفانو است. روان شما را جامعه، دوستان، شهر، خانواده و اطرافیان شما تشکیل می‌دهد. این را مولوی 700سال قبل گفته است. نرم نرمک گفت شهر تو کجاست/ که علاج هر کس از شهری جداست. این موضوع نیست که در ذات و نطفه کسی خودکشی وجود داشته باشد. بنابراین همه جامعه‌شناسان و روانشناسان اجتماعی، این قضیه را ذاتی نمی‌دانند. خود روانشناسان هم به این امر واقف‌اند که خودکشی پدیده‌ای اجتماعی است؛ نه ارثی، نه کروموزومی و نه فردی.

فروید هم می‌گوید که تضاد بین نهاد و خود باعث می‌شود که فرد به سمت جرم و آسیب‌ها برود.»
جامعه‌شناس اجتماعی خودکشی را از جنبه دیگری مورد بررسی قرار می‌دهد: «وقتی که کسی چیزی را می‌خواهد و نمی‌تواند به‌دست بیاورد و بین هدف و وسیله‌ای که فرد می‌خواهد فاصله افتاده است، به فکر خودکشی می‌افتد. دختر تهرانی، مشهدی و شیرازی ندارد. الآن چرا خودکشی می‌کنند؟ دختر چه امیدی به آینده دارد؟ روانشناسی اجتماعی فرد را در جامعه مطالعه می‌کند. فرق روانشناسی اجتماعی که در دیدگاه روانشناسی با روانشناسی صرف در اینجاست. او درباره غریزه صحبت می‌کند. این روانشناسی قرن 17 است وگرنه تعریف روانشناسی مطالعه علمی رفتار است. رفتار در جامعه شکل می‌گیرد. نوع واکنش‌ها و رفتارها، رفتار فرد را ایجاد می‌کند. البته همه روانشناسان امروز خودکشی را وابسته به جامعه می‌دانند و اگر کسی آن را غریزی می‌داند، به روانشناسی فروید وابسته است. این‌ها از صد سال قبل رد شده است. همه روانشناسان و جامعه‌شناسان این نظر را دارند. اتو کلایندل، والد بین، رابرت مرتون و هزاران دانشمند دیگر این را غریزی نمی‌دانند.»

اپیدمی خودکشی

یکی از نظریات روانشناسان اما این است؛ کسی در خانواده‌ای که سابقه خودکشی دارد، احتمال خودکشی دیگر اعضای خانواده هم بیشتر است. استاد دانشگاه در این‌باره نیز توضیح می‌دهد: «بله، این درست است. خودکشی اپیدمی می‌شود اما چطور این اتفاق می‌افتد؟ فرد این کار را یاد می‌گیرد. در هاراگیری در ژاپن خودکشی دسته‌جمعی وجود دارد. در یونان باستان اگر مستخدمی اخراج می‌شد، دست به خودکشی می‌زد. بعضی از این خودکشی‌ها اعتقاد دارند که وقتی خودکشی می‌کنیم، از خانه دودآلودی رها می‌شویم و به بیرون می‌رویم. «دستم بگرفت و پابه‌پا برد» است. شما در جایی که اعتیاد وجود دارد، یادگیری بیشتر صورت می‌گیرد. در جایی که همه دزدند، ممکن است شما هم دزد بشوید.»
از نظر امرالله قرایی‌مقدم به جز تاریخچه خانواده، مسائل دیگری هم بر میل شخص به خودکشی نقش دارد. او توضیح می‌دهد: «برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی بر این قضیه هم تأثیر دارند. اگر شما در مدتی که فیلم‌هایی که خودکشی را جذاب می‌کند، پخش کنید، حتماً بر خودکشی تأثیر می‌گذارد. چرا در کردستان و ایلام آمار خودکشی این‌قدر زیاد است؟ آنها که معتقد هستند. به خاطر این است که به مجرد اینکه تهمت ناروایی را به دختری می‌زنند، دختر خودسوزی می‌کند. آمار در همدان و گرگان بالا بود که کم شده است. شما در کرج و تهران باید منتظر افزایش آمار خودکشی باشید.

افراد تنها شده‌اند و در تنهایی و نا‌امیدی به‌سر می‌برند. مسلماً رسانه‌ها تأثیر دارند. دختر ایرانی با دختری در غرب خود را مقایسه می‌کنند. آن پوشالی است. پسر رات تیلر خودکشی کرد، نجاتش دادند، گفتند که آقا شما چرا خودکشی کردی؟ تو که هر چیزی می‌خواهی داری. گفت همین باعث خودکشی من است. چون هر چیزی که می‌خواستم دیدم که آماده است. دیدم که فایده ندارد و پوچ‌گرا شدم. رادیو، تلویزیون و رسانه‌های بیگانه بر خودکشی تأثیر دارند. گفته‌اند که دخترانی که در اصفهان خود را کشته‌اند به خاطر روان‌گردان است. جامعه روان‌گردان است.»
حرف‌وحدیث‌ها درباره علت خودکشی دختران نوجوان هنوز ادامه دارد. این‌ها همه در حالی است که تصویر خندان و بی‌خیال دختران در فضای مجازی هنوز هم دست به دست می‌شود. انگار دختران جوان همه افراد جامعه را به ریشخند گرفته‌اند.

###