رمزگشایی از رای ایران به قطعنامه ضد روسی/ چه اتفاقی افتاد؟- سیگنال مثبت ایران به غرب
ناظران بر این باورند که رای روز پنجشنبه ایران به قطعنامه مجمع عمومی حامل پیامی مثبت از جانب تهران برای بازیگران غرب است؛ بدین معنا که تهران با اتخاذ چنین موضعی به شکلی ضمنی آمادگی ضمنی اش را برای از سرگیری رایزنی های هسته ای اعلام کرده (بالاخص آن که گروهی از بازرسان با هدف ارزیابی برنامه هسته ای ایران به تهران سفر داشتند)، از منظری دیگر ایران با این رای نشان دادکه کماکان خواهان حفظ نقش بی طرفانه اش در بحران اوکراین است و همانگونه از ابتدا گفته رایزنی ها را تنها راه خروج از بن بست حاکم می داند.
پرسش: مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه غیر الزام آوری را تصویب کرد که در چارچوب آن از روسیه خواسته شده تا حمله به اوکراین را پایان داده و نظامیانش را از خاک این کشور خارج کند. به باور ناظران برگزاری این نشست آن هم در آستانه نخستین سالگرد حمله روسیه به اوکراین، پیامی قدرتمند برای کرملین و حاکم ان است؛ قطعنامه ای که توسط اوکراین با مشورت متحدانش تعریف شده با ۱۴۱ رای موافق، ۷ رای مخالف و ۳۲ رای ممتنع به تصویب رسیده است.
صدای عریان دنیا علیه بازی کرملین
دیمترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین بعد از پایان رای گیری گفت که آرای منفی نشان از آن دارد که جنوب جهانی در کنار کشورش قرار ندارد با این همه بسیاری از نمایندگان کشورهای آمریکای لاتین، آفریقا و اسیا به قطعنامه فوق الذکر رای مثبت دادند. همزمان جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده نیز آرای کشورهایی که رای مثبت دادند را نماد حمایت از اوکراین و دفاع عریان از آزادی مردم در همه جا قلمداد کرد.
ناظران می گویند که در شرایط کنونی مجمع عمومی به مهم ترین نماد سازمان ملل برای رساندن صدای اوکراین تبدیل شده بالاخص در شرایطی که شورای امنیت سازمان ملل که وظیفه برقراری صلح و امنیت را عهده دار است به واسطه بازی قدرت های بزرگ و حق وتویی که از آن برخوردارند، ناگزیر فلج شده است. قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل برخلاف قطعنامه های شورای امنیت از منظر قانونی قابلیت اجرایی ندارد با این به سان فشار سنجی در عرصه افکار عمومی جهان عمل می کند.
سیاست یک بام و دو هوا به سبک چینی
از زمان حمله روسیه به اوکراین در 24 فوریه 2022 ارای داده شده به این قطعنامه در قیاس با پنج قطعنامه پیشین اندکی کم تر بود. آنگونه که خبرگزاری آسوشیتدپرس نوشته وزرای خارجه و دیپلمات های بیش از 75 کشور در مجمع سخنرانی کردند و خواهان حمایت از قطعنامه ای شدند که بر تمامیت ارضی اوکراین تاکید دارد. همزمان نماینده ونزوئلا در سازمان ملل به نمایندگی از 16 کشوری که تقریبا به تمام پنج قطعنامه پیشین درباره اوکراین رای منفی یا ممتنع داده بودند سخنرانی کرد؛ کشورهایی چون ایران، چین، کوبا، کامبوج، لائوس، سوریه و زیمباوه.او ضمن تاکید بر پیروی از منشور سازمان ملل، نظم حاکم را نظم زیر سلطه غرب و ناقض منشور خواند و ضمن تاکید بر پایان دادن به اقدامات تفرقه آمیز خواهان روحیه سازش شد.
جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز به خبرنگاران گفت که متجاوز و قربانی را نمی توان در شرایط برابر قرار داد اما نماینده چین تاکید کرد که روسیه و اوکراین باید گام هایی به سوی هم برداشته و همزمان جامعه بین الملل نیز باید زمینه را برای تسهیل گفتگوهای صلح هموار کند. این اظهار نظر نماینده چین در حالی رسانه ای شد که پکن در ارتباط با نبرد اوکراین از سیاست یک بام و دو هوا پیروی می کند بدین معنا که ضمن تاکید بر رایزنی های صلح برای پایان دادن به جنگ، نشانه هایی از همگرایی بیشتر و عریان تر میان پکن و مسکو مشهود شده است. شاید به همین دلیل است که سفر وانگ یی، وزیر خارجه پکن به کرملین پس لرزه های بسیاری به دنبال داشت و چین هشدارهای در باب احتمال ارائه کمک های مادی به مسکو دریافت کرد. چین و روسیه دو بازیگری در قامت متحد هر دو مخالف نظم جهانی حاکم هستند و بر نظم جدید تاکید دارند.
ابتکار عمل ایران برای خروج از بن بست اوکراین
ایران که از همان ابتدا و با آغاز نبرد در اوکراین بی‌طرفی‌اش را اعلام کرده بود در نشست پنجشنبه شب مجمع عمومی سازمان ملل متحد به قطعنامه پیشنهادی رای ممتنع داد. سعید ایروانی، نماینده دائم ایران در سازمان های بین المللی ضمن تاکید بر اولویت دیپلماسی و گفتگو برای خروج از بحران اوکراین، ریشه یابی برای تحقق صلح را لازم دانست و گفت که فعلا چشم اندازی برای پایان این نبرد دیده نمی شود. او در ادامه ایده بهره برداری از ظرفیت دبیرکل سازمان ملل به منظور ایجاد گروه فرامنطقه‌ای از کشورهای مستقل، بی طرف و صاحب ظرفیت برای رسیدگی به این موضوع، به منظور پایان بخشی به مخاصم جاری را مطرح کرد و از آمادگی تهران برای حضور در این کارگروه خبر دادو همزمان با انتقاد از مفاد قطعنامه تاکید کرد که بعد از یکسال از جنگ در اوکراین این انتظار می رفت تا متن پیش نویس، متنی جامع و بی طرفانه باشد و تمام جنبه های این مخاصمه در آن لحاظ گردد.
پیام ضمنی ایران به غرب
ایران پیشتر نیز در رای گیری ها شرکت داشت، در رای گیری نخست که جنبه نمادین، ایران به قطعنامه پیشنهادی علیه روسیه رای ممتنع داد، در نشست اضطراری 14 نوامبر مجمع عمومی که برای رای گیری به قطعنامه پیشنهادی کی یف در باب جبران و غرامت حمله روسیه به اوکراین برگزار شد به این متن رای منفی داد و در جلسه ای که برای رای گیری در باب محکومیت همه پرسی در باب سرزمین های الحاقی اوکراین به روسیه که 12 اکتبر برگزار شده بود نیز حاضر نشد.تهران در نشست روز پنجشنبه در حالی به قطعنامه پیشنهادی رای ممتنع داد که پیشتر به واسطه ادعاها در باب همکاری های نظامی ایران و روسیه در نبرد اوکراین و ارسال پهپادهای ایرانی ادعایی به مسکو برای استفاده در این جنگ فشار کشورهای غربی بر ایران افزایش یافته و پس لرزه های حاصل از آن روند رایزنی ها درباره برنامه هسته ای ایران را به شکلی منفی تحت تاثیر خود قرار داده است آن هم در شرایطی که ایران ضمن پذیرفتن همکاری های نظامی با روسیه، بازیگری که متحد استراتژیک ایران در منطقه قلمداد می شود گفته بود که هدف از ارسال پهپادهای ایرانی به مسکو استفاده از آنها در جنگ اوکراین نبوده و نیست.
با این همه ناظران بر این باورند که رای روز پنجشنبه ایران به قطعنامه مجمع عمومی حامل پیامی مثبت از جانب تهران برای بازیگران غرب است؛ بدین معنا که تهران با اتخاذ چنین موضعی به شکلی ضمنی آمادگی ضمنی اش را برای از سرگیری رایزنی های هسته ای اعلام کرده (بالاخص آن که گروهی از بازرسان با هدف ارزیابی برنامه هسته ای ایران به تهران سفر داشتند)، از منظری دیگر ایران با این رای نشان دادکه کماکان خواهان حفظ نقش بی طرفانه اش در بحران اوکراین است و همانگونه از ابتدا گفته رایزنی ها را تنها راه خروج از بن بست حاکم می داند.
ایران توپ را در زمین غرب انداخت؟
در همین راستا اکوایران با محمد بیات، کارشناس مسائل بین الملل در باره پیام رای ممتنع ایران در مجمع و تاثیر آن بر آینده مذاکرات هسته ای و همچنین کاهش فشارهای غرب با بهانه همکاری نظامی ایران با روسیه در جنگ اوکراین گفتگویی داشته است. بیات، در ابتدا ضمن تاکید بر آن که سیاست نه شرقی و نه غربی در ساختار دستگاه دیپلماسی ایران برای حفظ توازن قوای بحری و بری در اولویت قرار داشت گفت، در شرایط کنونی به واسطه سیر شتابان تحولات بین الملل ایران به سان سایر قدرت های منطقه ای چون عربستان و ترکیه نیازمند پیروی از دیپلماسی متفاوت و در عین حال پویا مبتنی بر (اصل شبکه ای برای همکاری و رقابت) با بازیگران فعال در صحنه بین الملل است. این تحلیلگر مسائل بین الملل در ادامه به فعل و انفعال های ترکیه اشاره کرد و گفت که آنکارا با ارسال پهپادهای پیشرفته به اوکراین زمینه را برای میانجیگیری هموار کرد و بدین طریق بستر ساز انتقال غلات با چراغ سبز روسیه شد.
بیات در ادامه گفت: ایران نیز به دنبال پیروی از سیاست خارجی متفاوت برای ارتقای جایگاه خود در نظم بین الملل جدید است. از همین رو رای ممتنع ایران در کنار بازیگرانی چون «چین و هند» نشان از سیگنال مثبت برای تداوم همکاری با کشورهای شورای یورو اتلانتیک قلمداد می شود.
همزمان عبدالرضا فرجی راد، استاد مسائل ژئوپلتیک نیز ضمن تاکید بر این تحلیل و همچنین اشاره به سیاست نزدیکی به شرق ایران گفت که طبیعتا فشارهای اعمالی غرب به ایران به واسطه برنامه هسته ای تهران و همچنین ادعاها در باب همکاری تهران و مسکو در جنگ اوکراین که بارها توسط رهبران کشورمان رد و انکار شده، موجبات نزدیکی تهران به بلوک شرق، یعنی چین و روسیه را هموار کرده است. با این همه به باور این تحلیلگر، رای ممتنع ایران در نشست مجمع عمومی سازمان ملل پیام مثبت ارسال کرده و توپ را در زمین غرب انداخته است و حالا نوبت ایالات متحده و اروپا است که از فرصتی که در اختیار دارند به نحوه مطلوبی استفاده نمایند.
خیز تهران برای از سرگیری مذاکرات هسته ای؟
طبیعتا موضع گیری ایران در ارتباط با جنگ در اوکراین می تواند مسیر رایزنی های هسته ای را هم تحت تاثیر قرار دهد، در همین راستا محمد بیات در پاسخ به پرسش اکوایران ضمن اشاره به فعل و انفعال های منطقه گفت که پیش از ورود به این موضوع باید این حقیقت را لحاظ کرد که سناریوی مطلوب رژیم اسرائیل و کشورهای منطقه چون عربستان قرار گرفتن نام ایران به عنوان کشوری متجاوز در بحران اوکراین است. با این همه رای ممتنع ایران به این قطعنامه در کنار گزاره های دیگر چون خودداری تهران از تحویل محموله موشک های بالستیک به روسیه و همچنین تاکید بر معاهدات پهپادی ایران نشان از تمایل دستگاه سیاست خارجی برای برطرف کردن سوء تفاهم های احتمالی با کی یف و بازسازی روابط با بروکسل دارد، به عبارت دیگر تهران قصد دارد با کنار کشیدن از بحران اوکراین و اتخاذ منش میانجیگرایانه و رویکرد بی طرفانه مسیر احیای مذاکرات برجام را احیا نماید.
فرجی راد نیز در پاسخ به سوال اکوایران مبنی بر این که پیام مثبت و در عین حال ضمنی رای ایران به این قطعنامه به چه شکلی قادر است بر فرایند رایزنی ها تاثیر بگذارد ضمن اشاره به همکاری نسبی تهران با نهاد ناظر فنی و حضور گروهی از بازرسان در تهران برای برطرف کردن سوء تفاهم ها در باب اورانیوم ادعایی 84 درصدی گفت غرب باید رای ایران را به عنوان گامی مهم و در عین حال مثبت قلمداد کرده و باب رایزنی ها با ایران را بگشاید. به گفته او در هفته های گذشته رهبران قطر برای از سرگیری رایزنی های هسته ای نقش پیام رسان را ایفا کردند، تا شاید همزمان با کاهش فشارها بر ایران در باب همکاری ادعایی تهران و مسکو در جنگ با اوکراین، گره برجام نیز باز شود.
###