چه زمانی و چگونه می‌توان برجام را احیا کرد؟
تنها گزینه غرب در مقابل برنامه هسته‌ای ایران/حمله نظامی جدی است؟
حتی اگر برجام بمیرد، دیپلماسی احتمالا هم‌چنان زنده می‌ماند. چندین دیپلمات غربی گفتند که آنها معتقد نیستند که هیچ گونه بررسی قریب‌الوقوعی برای اقدام نظامی علیه ایران وجود داشته باشد.
پرسش: به رغم بن‌بست حاکم بر مذاکرات احیای برجام نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شب گذشته وارد تهران شدند تا برای یافتن راه‌حلی برای یکی از مهم‌ترین موانع بر سر راه توافق هسته‌ای با مقامات جمهوری اسلامی به رایزنی بپردازند. گفته شده در این سفر گفتگوها عمدتا بر سر حل‌وفصل تحقیقات ادعایی آژانس در مورد منشا اورانیوم کشف شده در سه سایت اعلام نشده متمرکز خواهد بود.
به همین بهانه، ارشد محمد، تحلیل‌گر رویترز، با انتشار یادداشتی با عنوان «آمریکا درها را برای دیپلماسی هسته ای ایران باز گذاشته است» این موضوع را مورد بررسی خود قرار داده است.
درهای دیپلماسی هم‌چنان باز است
نزدیک به دو سال است که ایالات متحده تلاش کرده تا در مورد احیای توافق هسته ای 2015 ایران مذاکره کند و تا این‌جای کار در به نتیجه رساندن اهداف خود شکست خورده است. با این حال، واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش از بستن درهای دیپلماسی خودداری می کنند.
دلایل آنها برای این کار مشتمل بر خطر رویکردهای جایگزین، پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی حمله نظامی به ایران و این باور است که هنوز زمان برای تغییر مسیر تهران وجود دارد: به ادعای مقامات غربی، حتی اگر تهران به سمت ساخت مواد شکافت‌پذیر حرکت کند، هنوز به آن مرحله نرسیده و بر فناوری ساخت بمب مسلط نشده است [این ادعاها در شرایطی بیان می‌شود که تهران هر گونه تلاشی برای ساخت بمب اتمی را بارها رد کرده است].
گزینه بهتری نداریم!
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هفته گذشته پس از نشست مقامات اتحادیه اروپا در بروکسل گفت: «من فکر می‌کنم ما گزینه بهتری از برجام برای اطمینان از عدم دستیابی [ادعایی] ایران به سلاح هسته‌ای نداریم». بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک 2015 ، تهران در ازای رهایی از تحریم‌های اقتصادی، برنامه هسته‌ای خود را محدود کرد. او افزود: «ما باید تا جایی که ممکن است در تلاش برای احیای این توافق به تعامل ادامه دهیم».
سراشیبی احیای توافق امسال تندتر شده است. ایران درگیر اعتراضات داخلی بوده، با اتهامات مبنی بر ارسال هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه [به رغم تکذیب‌های تهران] مواجه بوده و برنامه هسته‌ای خود را تسریع کرده است. همه این‌ها بهای سیاسی کاهش تحریم‌ها را برای طرف غربی افزایش می دهد.
رابرت آینهورن، کارشناس منع اشاعه در اندیشکده موسسه بروکینگز، به رویترز گفته: «هر روز کارشناسان بیشتری ادعا می‌کنند که این بدترین زمان برای احیای توافق است». او افزود: «نوعی امتناع حتی در میان طرفداران پروپاقرص احیای توافق وجود دارد».
90 درصد غنی سازی خط قرمز؟
در سال 2018، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، توافق سال 2015 را که در یک بند کلیدی‌اش، غنی‌سازی اورانیوم توسط تهران را به خلوص 3.67 درصد محدود می‌کرد –غنایی بسیار کمتر از 90 درصد که برای ساخت بمب مورد نیاز است- زیر پا گذاشت.
ترامپ تحریم‌های آمریکا علیه ایران را مجدداً اعمال کرد و باعث شد تهران فعالیت‌های هسته‌ای که قبلاً کنار گذاشته بود را دوباره از سر بگیرد و نگرانی‌های غربی‌ها را از بابت برنامه هسته‌ای ایران برانگیخت. اما ایران این نگرانی‌ها را بی‌مورد می‌داند. ایران اکنون در حال غنی‌سازی اورانیوم تا 60 درصد است، از جمله در فردو، سایتی که در زیر کوه مدفون است و تخریب آن از طریق بمباران بسیار سخت به نظر می‌رسد.
به دست آوردن مواد شکافت پذیر به عنوان بزرگ‌ترین مانع برای ساخت سلاح هسته‌ای در نظر گرفته می‌شود، اما موانع دیگری نیز وجود دارد، به ویژه چالش فنی طراحی بمب. دیپلمات‌ها به رویترز گفتند باور دارند ایران غنی‌سازی تا 90 درصد را آغاز نکرده است. یک دیپلمات غربی گفت: «اگر ایران برنامه نظامی خود را به وضوح از سر بگیرد و 90درصد غنی‌سازی کند، کل بحث در ایالات متحده، اروپا و اسرائیل تغییر می‌کند». به نظر می‌رسد سیاستمداران آمریکایی به بهانه اعتراضات در ایران نسبت به احیای توافق موضع خصمانه‌تری را اتخاذ کرده‌اند.
دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در ماه‌های اخیر تحریم‌ها علیه ایران را تشدید کرده و نهادهای چینی را هدف قرار داده که فروش نفت خام ایران را تسهیل می‌کنند و مقامات ایرانی را به بهانه نقض حقوق بشر مورد هدف تحریم‌ها قرار می‌دهند.
یک مقام ارشد دولت بایدن که تمایلی به افشای نامش نداشت به رویترز گفت: «با این حال، اگرچه مذاکرات متوقف شده، اما انریکه مورا -دیپلمات اروپایی که مذاکرات هسته‌ای را هماهنگ می‌کند- به گفت‌وگو با همه طرف‌ها ادامه می‌دهد».
رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران ماه گذشته در پاریس به خبرنگاران گفت: «ما به فشار ادامه می‌دهیم و درها را نیز برای بازگشت به دیپلماسی باز نگه می‌داریم.» وی افزود که اگر ایران از «آستانه جدیدی در برنامه هسته‌ای خود عبور کند، بدیهی است که متفاوت خواهد بود پاسخ خواهد داد.». البته او در این زمینه توضیح بیشتری نداد.
ایران احیای این توافق را منوط به بسته شدن تحقیقات ادعایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد منشا اورانیوم در سه سایت اعلام نشده، دانسته است. ایالات متحده و متحدانش با این شرط موافقت نکرده‌اند.
###