رادیوی اسرارآمیز؛ ایستگاهی که معلوم نیست گرداننده‌اش کیست
پرسش:در نزدیکی شهر سن‌پترزبورگ روسیه، درست وسط یک زمین باتلاقی دروازه آهنی مستطیل شکلی دیده میشود. پشت ستون‌های زنگ زده این دروازه، مجموعه‌ای از چندین برج رادیویی، ساختمان‌های متروک و دکل‌های برقی قرار دارند که با دیواری سنگی احاطه شده‌اند. در دل این مکان ترسناک رازی از دوران جنگ سرد نهفته است.
پرسش:در نزدیکی شهر سن‌پترزبورگ روسیه، درست وسط یک زمین باتلاقی دروازه آهنی مستطیل شکلی دیده میشود. پشت ستون‌های زنگ زده این دروازه، مجموعه‌ای از چندین برج رادیویی، ساختمان‌های متروک و دکل‌های برقی قرار دارند که با دیواری سنگی احاطه شده‌اند. در دل این مکان ترسناک رازی از دوران جنگ سرد نهفته است.
گفته میشود این مکان مرکز اصلی یک ایستگاه رادیویی به نام "MDZhB" است که معلوم نیست چه کسی آن را می‌گرداند. در سه دهه و نیم گذشته هفت روز در هفته و ۲۴ ساعت در روز صدایی یکنواخت و نامشخص شبیه "وز وز" از این ایستگاه رادیویی پخش میشود. هر چند ثانیه یک بار هم صدای دیگری به گوش می‌رسد؛ صدایی شبیه بوق "کشتی ارواح" در شبی مه‌آلود.
یکی دو بار در هفته هم، صدایی که معلوم نیست متعلق به یک مرد است یا زن، چند کلمه به روسی ادا می‌کند؛ کلمه‌هایی مثل "قایق بادی" یا "متخصص کشاورزی". این کل چیزی است که از این ایستگاه رادیویی پخش میشود. هر کس هر کجای دنیا که باشد با تنظیم موج رادیو روی فرکانس ۴۶۲۵ کیلوهرتز می‌تواند این صداها را بشنود.
همه چیز فوق‌العاده اسرارآمیز به نظر می‌رسد، انگار پشت طراحی و راه‌اندازی این ایستگاه رادیویی نقشه مخفیانه‌ای در کار است. این ایستگاه رادیویی که در بین طرفدارانش با نام "وزوز‌کن" (The Buzzer ) شناخته میشود در حال حاضر بیش از ده‌ها هزار نفر در شبکه‌های اجتماعی هوادارش هستند. دو ایستگاه رادیویی مشابه دیگر هم در روسیه وجود دارد که هوادارانشان نام‌های "The Pip" (بیب) و "Squeaky Wheels" (لاستیک جیرجیری)را به آن‌ها داده‌اند. هوادارانی که می‌گویند، اصلا نمی‌دانند چرا به این صداها گوش می‌دهند.
در واقع هیچکس دلیلش را نمی‌داند. دیوید استاپلز، متخصص شنود الکترونیک و استاد دانشگاه سیتی لندن در این باره می‌گوید: "این سیگنال‌ها عملا هیچ اطلاعاتی در خودشان ندارند."
چه اتفاقی می‌افتد؟
گفته میشود که این ایستگاه رادیویی به ارتش روسیه تعلق دارد، هر چند که آن‌ها هیچوقت چنین چیزی را تأیید نکرده‌اند. این ایستگاه در پایان جنگ سرد شروع به کار کرد، زمانی که کمونیسم رو به افول بود. امروزه امواج آن از دو مرکز، یکی نزدیک به سن‌پترزبورگ و دیگری نزدیک مسکو فرستاده می‌شوند. بعد از فروپاشی شوروی سابق، به عکس پیش‌بینی‌ها فعالیت این ایستگاه نه تنها متوقف نشد بلکه بیشتر هم شد.
نظریه‌هایی که در مورد دلیل فعالیت این ایستگاه رادیویی مطرح شده، کم نیستند؛ از مخابره اطلاعات با زیردریایی‌ها گرفته تا ارتباط با موجودات فضایی. برخی هم آن را با سیستم "دست مرده" (Dead Hand) که شوروی سابق در دوره جنگ سرد راه‌اندازی کرد مرتبط می‌دانند و معتقدند در صورت حمله اتمی، صدای وزوز این شبکه رادیویی قطع میشود و موشکهای قاره‌پیمای روسیه به طور خودکار پرتاب خواهند شد؛ به بیان دیگر ویرانی کامل دو طرف درگیر در جنگ.
این ایده البته خیلی هم بی منطق به نظر نمی‌رسد. سیستم دست مرده یک سیستم کامپیوتری بود که از طریق بررسی امواج رادیویی، تشعشعات رادیواکتیو را تشخیص می‌داد. سیستمی که به اعتقاد برخی از کارشناسان هنوز هم فعال است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه همین چند وقت پیش گفت هیچ کس از جنگ هسته‌ای بین روسیه و آمریکا جان سالم به در نخواهد برد. آیا "وزوز‌کن" می‌تواند جلوی چنین جنگی را بگیرد؟
نکته مهم در مورد این ایستگاه رادیویی این است که مثل همه رادیوهای بین‌المللی روی موج کوتاه کار می‌کند. تفاوت آن‌ها و امواج با بسامد بالا در این است که فقط در خط مستقیم حرکت نمی‌کنند تا در اثر برخورد با موانع از بین بروند. امواج کوتاه بعد از برخورد به ذرات باردار در جو زمین از آن‌ها دور می‌شوند.
این ویژگی به آن‌ها اجازه حرکت زیگزاگی بین زمین و آسمان را می‌دهد. به این معنا که سیگنال‌هایی که این ایستگاه می‌فرستد در مقایسه با سیگنال‌های رادیوهای محلی، تلفن‌های همراه و تلویزیون مناطق وسیع‌تری را پوشش خواهند داد و می‌توانند ده‌ها هزار کیلومتر را طی کنند.
به همین دلیل هم کشتی‌ها، هواپیماها و ارتش برای فرستادن پیام‌هایشان به آن سوی قاره، اقیانوس و کوهستان از امواج کوتاه استفاده می‌کنند. نکته‌ای که باز ذهن را به سمت تئوری دست مرده سوق می‌دهد.
حق نشر عکسPUBLIC DOMAIN/ US DOD
البته از یک نکته نباید غافل شد. سرعت حرکت امواج کوتاه در روز و شب یکسان نیست و اگر می‌خواهید همه در تمام ساعات شبانه‌روز و هر نقطه از دنیا به ایستگاه رادیویی‌تان دسترسی داشته باشند، به ویژه اگر از آن به عنوان علامت شروع جنگ اتمی که احتمالا قصد راه انداختنش را دارید، استفاده می‌کنید باید فرکانس امواج را بسته به ساعت شبانه روز تغییر دهید. این کاری‌است که رادیوی بخش جهانی بی‌بی‌سی انجام می‌دهد اما "وزوز‌کن" نه.
نکته دیگری که به گفته استاپلز باید به آن توجه کرد این است که این ایستگاه‌های رادیویی برای اندازه‌گیری فاصله لایه ذرات باردار جو راه‌اندازی شده. او می‌گوید: "اگر می‌خواهید از سیستم راداری که روس‌ها برای ردیابی موشک‌ها استفاده می‌کنند بهترین نتیجه را بگیرید، باید این نکته را بدانید." هر چقدر مدت زمان بالا رفتن و پائین آمدن سیگنال در هوا بیشتر باشد، سیگنال در ارتفاع بلندتری حرکت می‌کند.
به عقیده استاپل البته این ایستگاه رادیویی نمی‌تواند برای این منظور راه افتاده باشد. سیگنالی که برای بررسی ارتفاع لایه ذرات باردار جو فرستاده میشود معمولا یک صدای مشخص شبیه به صدای خاموش شدن تدریجی آژیر ماشین تولید می‌کند که در واقع نتیجه تغییر موج‌ها برای رسیدن به فرکانس درست است. استاپلز می‌گوید:" این صدا هیچ شباهتی با صدای بوقی که از این ایستگاه رادیویی می‌شنویم، ندارد."
یک ایستگاه رادیویی که به شکلی باورنکردنی به "وزوز‌کن" شبیه بود و در جای دیگری از دنیا وجود داشت: "لینکلن شایر پوچر" ( نام یک آواز محلی انگلیسی) که از اواسط دهه ۱۹۷۰ تا سال ۲۰۰۸ کار می‌کرد. صدای این ایستگاه رادیویی در آن سوی دنیا هم شنیده می‌شد، اما کسی از محل آن خبر نداشت؛ درست مثل " وزوز‌کن".
گفته می‌شد مقر این ایستگاه در قبرس است. از آن هم صداهای عجیب و وحشناکی شنیده می‌شد. در ابتدای هر ساعت چند خط اول ملودی آواز لینکلن‌شایر پوچر، ۱۲ بار پشت سر هم پخش و بعد از آن صدای ضبط شده زنی شنیده می‌شد که با لهجه‌ای شبیه به اشرافیان انگلیسی ۵ عدد یک، دو، صفر، سه و شش را ادا می‌کرد.
برای درک ارتباط این دو ایستگاه بهتر است به دهه ۱۹۲۰ برگردیم. شرکت تعاونی "آل راشن" - آنطور که خودشان ادعا می‌کردند- یک شرکت بازرگانی بسیار مهم به حساب می‌آمد که روی معاملات بریتانیا و شوری سابق نظارت می‌کرد.
حق نشر عکسGETTY IMAGES
در سال ۱۹۲۷، پلیس به ساختمان این تعاونی حمله کرد و مشخص شد زیرزمین آن به سیستم حفاظتی مجهز بوده. آن‌ها همچنین یک اتاق مخفی در این زیرزمین پیدا کردند که درش دستگیره نداشت و کارگران در آن در حال سوزاندن مدارک بودند. در این حمله انگلیسی‌ها چیزی جز آنچه خودشان از قبل می‌دانستند کشف نکردند. اما روس‌ها تازه فهمیدند "ام آی فایو" ( اداره امنیت داخلی بریتانیا) سال‌ها آن‌ها را شنود می‌کرده‌است.
در نتیجه این اتفاق، روس‌ها روش رمزگذاری پیام‌هایشان را تغییر دادند، آن هم در یک شب. آن‌ها سیستم "پد یک‌بار‌مصرف" را به کار انداختند. در این روش فرستنده پیام، یک کلید رمزگذاری را به طور تصادفی انتخاب می‌کند و آن را فقط با گیرنده به اشتراک می‌گذارد. اگر این کلید کاملا به شکل تصادفی انتخاب شود احتمال رمزگشایی پیام به صفر می‌رسد. به این ترتیب روس‌ها دیگر نگران لو رفتن پیام‌هایشان نبودند.
و این‌گونه بود که "ایستگاه‌های اعداد" به وجود آمدند؛ ایستگاه‌های رادیوی موج کوتاه که برای جاسوس‌ها در سراسر دنیا پیام می‌فرستادند. مأموران انگلیسی اما بیکار ننشستند و آن‌ها هم به این روش روی آوردند. انتخاب کلید رمزگذاری تصادفی و غیر‌تکراری البته کار آسانی نبود. ولی انگلیسی‌ها برایش راهی پیدا کردند. آن‌ها یک میکروفون را از پنجره دفترشان در خیابان "آکسفورد" لندن آویزان می‌کردند تا صدای ترافیک را ضبط کند. استاپلز می‌گوید:" ممکن بود صدای بوق یک اتوبوس همزمان با پلیسی که فریاد می‌کشد ضبط شود. این صدا کاملا خاص است چون این اتفاق دوباره نخواهد افتاد." آن‌ها این صدا را به یک رمز تصادفی تبدیل می‌کردند.
این شبکه ارتباطی جدید بسیار مفید بود و طولی نکشید که ایستگاه‌های اعداد همه دنیا را گرفتند. هفت سال پیش بود که خبر انهدام شبکه‌ای از جاسوسان روس توسط "اف‌بی‌آی" منتشر شد. گفته می‌شد آن‌ها دستورات را از طریق پیام‌های رمزگذاری‌شده که ایستگاه رادیویی موج کوتاه با فرکانس ۷۸۸۷ کیلوهرتز می‌فرستاد، دریافت می‌کردند.
حق نشر عکسGETTY IMAGES
حالا کره شمالی هم به استفاده از این ایستگاه های رادیویی روی آورده است. روز ۱۴ آوریل ۲۰۱۷، این پیام از رادیو پیونگ یانگ پخش شد: "من درس فناوری اطلاعات مقدماتی دانشگاه آموزش از راه دور را برای گروه ماموران اعزامی شماره ۲۷ دوره می کنم." در ادامه این پیغام - که به وضوع یک پیام نظامی است - یک سری عدد و شماره صفحه مثل شماره ۶۹ در صفحه ۸۲۳ و صفحه ۹۵۷ شنیده می شد، اعداد و ارقامی که شباهت زیادی به کد دارند.
جالب اینجاست که این ایستگاه‌های اعداد هنوز فعال هستند با این مزیت که امروزه هر کس در هر جای دنیا می‌تواند پیام های این ایستگاه ها را بشنود، بدون آن‌که بداند برای چه کسی فرستاده می‌شوند. البته امکان تشخیص منبع فرستنده امواج وجود دارد. تلفن های همراه و اینترنت شاید سریعتر باشند اما احتمال لو رفتن به محض باز کردن پیام یا ایمیل دریافتی از یک آژانس اطلاعاتی وجود دارد.
بنابراین شاید این ایده که "وزوز‌کن" یکی از این ایستگاه‌هاست و سال‌ها بدون جلب توجه برای جاسوسان روس در سراسر دنیا پیام می‌فرستاده، ایده وسوسه‌انگیزی باشد. اما یک مشکل وجود دارد. این ایستگاه هیچوقت پیام‌هایی به شکل اعداد پخش نمی‌کند.
این مسأله البته اهمیت چندانی ندارد چون پدهای یک‌بار‌مصرف قابلیت ترجمه هر چیزی را دارند، از کلمات رمزی گرفته تا صحبت‌های نامفهوم. استاپلز می‌گوید:" اگر یک تماس تلفنی رمزگذاری شود شما احتمالا به جای پیام اصواتی نامفهوم می‌شنوید اما کسی که پیام برایش فرستاده میشود، آن را به شکل طبیعی دریافت می‌کند."
وقتی از طریق رادیو پیامی می‌فرستیم، ارتفاع یا فاصله امواج ارسالی را تغییر می‌دهیم. مثلا دو موج کوتاه پشت سر هم به معنای "X" است یا سه موج نزدیک به هم معنی "y" می‌دهد. وقتی یک سیگنال اطلاعاتی را حمل می‌کند به جای امواج منظم و با فواصل یکنواخت مثل ریزموج‌های اقیانوس، با امواجی شبیه به خطوط دندانه‌دار نوار قلبی روبرو هستیم.
حق نشر عکسALAMY
این تحلیل اما به نظر نمی‌رسد در مورد "وزوز‌کن" صدق می‌کند. خیلی‌ها به عکس معتقدند که این ایستگاه رادیویی آمیزه‌ای از دو چیز است. صدای وز وز ممتد یک علامت است که در واقع می‌گوید" این فرکانس مال من است، این فرکانس مال من است ..." تا از این طریق به دیگران بفهماند حق استفاده از آن را ندارند. به عقیده این دسته، وزوز کن فقط در مواقع بحران به یک ایستگاه اعداد تبدیل میشود. مثلا اگر به روسیه حمله شود از آن برای فرستادن پیام به شبکه جاسوسی و نیروهای ارتش که در مناطق دوردست در حال آماده باش هستند، استفاده میشود. روسیه البته کشوری است با مساحتی ۷۰ برابر انگلستان.
این طور که پیداست گردانندگان این ایستگاه تمرین در این زمینه را شروع کرده‌اند. ماریس گولدمینز، اهل کشورهای بالتیک و یکی از علاقمندان این ایستگاه رادیویی می‌گوید: " در سال ۲۰۱۳ یک پیام ویژه پخش کردند: فرمان ۱۳۵ صادر شد. گفته می‌شد این پیامی آزمایشی برای آمادگی کامل رزمی بود."
رمز و راز این ایستگاه رادیویی روسی شاید حل شده به نظر بیاید. اما اگر حق با هوادارانش باشد، باید امیدوار باشیم صدای وزوز هیچوقت قطع نشود.
###