وقتی علی نیز سانسور می‌شود!
*مجتبی لشکربلوکی       

پرسش: علی نام شخصیتی است که بعد از پیامبر، مشهورترین جهان اسلام است. اما بخش مهمی از تاریخ وی سانسور شده. اصولا برخی دوست ندارند این بخش از تاریخ تبیین شود. حتی صفویان که مذهب رسمی این کشور را شیعه اعلام کردند فقط جنبه‌هایی خاص از زندگی و حکمرانی وی را برجسته کرده‌اند. تصویری که از وی برای ما نشان داده شده؛ قهرمانی جنگ آور، فاتحی قدرتمند و حاکمی مقتدر است که دوران کوتاه حکومتش بیشتر به جنگ گذشت. نام وی با شمشیر و خون و ذوالفقار گره خورده. بگذارید چند تصویر کاملا متفاوت از این شخصیت را با هم مرور کنیم: 
۱-روز بیعتش مردی از میان جمع برخاست و علنا گفت: با تو بیعت می کنم اما اگر رفتار نامناسبی داشته باشی، تورا خواهیم کشت. بدون اینکه حتی اخمی به ابرو بیاورد فقط یک کلمه گفت: قبول!
۲-برخی افراد از بیعت او سر باز زدند، با مدارای تمام با آنان به گفتگو نشست و هیچ گونه فشاری تحمیل نکرد. برخی بیعت کردند و برخی نه! او امنیت کسانی که بیعت نکردند را تضمین کرد.
۳-زمان جنگ ها، همه چیز امنیتی می‌شود و هر کسی که همراهی نکرد می‌شود خائن. اما در یکی از جنگ‌ها، به مردم کوفه چنین نوشت: من یا ستمکارم یا ستمدیده. اگر مرا نیکوکار یافتید، یاری ام کنید و اگر خطاکارم دیدید، به سوی مسیر حق بازم گردانید. ذره‌ای لحن آمرانه در نوشتار او می‌یابید؟ فقط یک مورد نمونه مشابه در تاریخ می‌توان پیدا کرد؟ 
۴-خودتان را جای یک فرمانده ارشد جنگ قرار دهید. عده‌ای می‌آیند و می‌گویند که ما با شما به میدان جنگ می‌آییم. آنجا حقیقت که برما معلوم شد تصمیم می‌گیریم که با شما باشیم یا با دشمنان شما. صادقانه چه می کنید؟ به او چنین پیشنهادی شد! نه تنها دلگیر نشد بلکه این سنجشگری و عقلانیت را پسندید و آنان را به چنین کاری تشویق کرد.
۵-به مردمش می‌گفت: اگر فرامین من را در راستای پیروی خدا دیدید بر شما لازمست که همراهی کنید اما اگر در فرمان من، نافرمانی خدا نهفته بود چه از سوی من باشد و چه غیر من هرگز فرمان نبرید!! او از مردم اطاعت نمی‌خواست، شجاعتِ مخالفت می‌خواست.  
۶-او خود را در حلقه محدودی از یاران (خودی‌ها) محصور نمی‌کرد. موارد متعددی در تاریخ گزارش شده که مردم را به گفتگو و مشورت فراخوانده آنهم در مهم‌ترین امور مانند تصمیم گیری در مورد معاویه. به ویژه در باب جنگ‌ها، هم با بزرگان و سران قبایل و هم با مردم عادی به گفتگو می‌نشست.
۷-وی متوجه شدکه برخی نمی‌توانند خواسته‌هایشان را با وی درمیان بگذارند یا به واسطه عدم دسترسی یا شرم یا ترس، برای اولین بار مکانیزمی طراحی کرد به نام «بیت القصص» تا مردم مستقیما با او در تماس باشند.
۸-در یکی از سخنرانی‌ها یکی از سپاهیان بپاخاست و اظهاراتی کرد آمیخته به تملق. او سخنانش را چنین ادامه داد: ...من بیزارم از این که درباره من اینگونه بیاندیشید که تعریف و تمجید شما را دوست دارم. ...با سخنان زیبا از من تعریف نکنید و توصیه کرد که با گفتن «سخن حق» مرا ترک کنید.
۹-انتقاد از خود را خط قرمز جامعه نکرد. در حکومتش پاسخ سخن هرچقدر تلخ بود فقط با سخن داده می‌شد! بسیاری از مخالفانش درمسجدی که نماز می‌خواند جمع می‌شدند اعتراض می‌کردند دشنامش می دادند. اما یک روز هم سهمشان از بیت‌المال حذف نشد. مخالفت با حکومت هزینه نداشت.
۱۰-در برخوردهای قهری آن مقدار شکیبایی می‌ورزید و بر گفتگو، تعامل و مدارا تاکید می‌ورزید که برخی او را به تردید و ترس متهم می‌کردند (برداشت آزاد از کتاب اخلاق زمام داری نوشته دکتر صابر اداک، پژوهشگر ژرفانگر معاصر)

تحلیل و تجویز راهبردی
این‌ها بخشی از «تاریخ تاریک» است که کمتر برای ما گفته شده. این‌ها کنار صدها واقعیت تاریخی پنهان داشته شده نشان می‌دهد که او حکومتش را بر سه اصل بنا کرد: 
۱-عقلانیت: حاکم خدا نیست. مردم باید جرات فکر کردن و سنجیدن داشته باشند و فرامین حاکمان باید با حق سنجیده شود. پیروی وفادارانه ارزشمند نیست. استدلال و سنجش‌گری است که باید مبنای انتخاب باشد و خردجمعی مبتنی برهمین عقلانیت است که باید مبنای حکومت حاکمان باشد. 
۲-آزادی: آزادی یعنی آنکه افراد بتوانند متفاوت فکر کنند و آزادانه عقاید خود را با یکدیگر گفتگو کنند. «یکسان اندیشی»، استبداد می‌آورد و رکود و «متفاوت اندیشی» پویایی می‌آورد و رهایی. 
۳-اخلاق: حاکمان جایز نیستند به هیچ بهانه‌ای حتی جنگ، اصول آزادی و عقلانیت را لگدمال خودحق پنداری کنند.

او فقط فاتح خیبر نبود. مهم‌ترین فتح او بازکردن چشمان مابه الگوی جدیدی از حکمرانی است‌که بر مدار انعطاف، مداراجویی، عقلانیت ورزی، آزادمنشی و مشارکت جویی است. او فاتح همیشگی سرزمین عقلانیت و آزادگی است. چه یک خانواده را اداره می‌کنیم چه یک شهر یا یک شرکت بین‌المللی اصول سه گانه فوق الهام بخش است. 

  

 

 

###