پرسش: اپرای "شیرین" در شهر لیون فرانسه روی صحنه رفته است. این اپرا بر اساس منظومه "خسرو و شیرین" اثر نظامی گنجوی، شاعر بزرگ ایران قرن پنجم هجری قمری به فرانسوی نوشته شده و روایت تازه و مدرنی از این اثر عاشقانه شرقی است.

عتیق رحیمی، نویسنده و فیلمساز فارسی زبان افغان-فرانسوی، اثر برجسته نظامی گنجوی را به صورت اپرا تنظیم و به صحنه برده است

 

 

منبع تصویر،JEAN LOUIS FAMENDAZ - OPERA LYON

 

اپرای بزرگ شهر لیون، نمایش "شیرین" را اولین اجرای جهانی از منظومه "خسرو و شیرین" اعلام کرده که تیری اسکاش، آهنگساز مطرح اپرا، ساخت موسیقی آن را برعهده دارد. این آهنگساز برخی آلات موسیقی خراسانی را نیز در ارکستر استفاده کرده است. مدت پنج سال کار روی متن اپرا وقت گرفته و  قرار بود اپرای "شیرین" در سال ۲۰۲۰ اجرا شود اما به دلیل شرایط کرونا به تعویق افتاد و اکنون روی صحنه آمده است.

 

 

 

منبع تصویر،JEAN LOUIS FAMENDEZ- LYON OPERA

 

 

 رحیمی می‌گوید:"در روایت نظامی گنجوی، شیرین به عنوان یک زن مدرن و امروزی مطرح است. به این معنا که شیرین در مسند رهبری جامعه نقش دارد، سرکشی و استقلال عمل دارد، در شمشیربازی و چوگان مهارت دارد، با موسیقی و رقص پیوند دارد، شجاعت و اندیشه‌ورزی دارد و در عین حال بر زنانه‌گی و قدرت بدن خود آگاه است. شیرین عاشق می‌شود و سپس همان عشق، او را آواره می‌کند. از مکر خسرو در خیانت بر فرهاد آشفته می‌شود و در نهایت بعد از کشته شدن خسرو، در پاسخ پسر او شیرویه برای ازدواج، بدنش را در اختیار او قرار نمی‌دهد و به زندگی خود پایان می‌بخشد."

رحیمی می‌گوید، با آن که خسرو و شیرین نخست توسط فردوسی در شاهنامه نوشته شد اما فردوسی تمرکز بیشتر بر جنبه حماسی و رویکرد مردانه‌محور روی شخصیت خسرو داشته است. اما نظامی گنجوی، شیرین را محور اصلی منظومه خودش قرار داد وبعُدی متفاوتی را مطرح کرد. 

 

ظرفیت‌های اپرایی داستان شیرین

منظومه خسرو و شیرین نظامی گنجوی، ازظرفیت‌های لازم برای هنر اپرا برخودار است. موضوع عشق و تراژدی با شخصیت‌های قوی و بافت بوتیقای ارسطو، مهمترین ویژگی اپرایی بودن این اثر است. شعر و آواز نقش اساسی در این داستان دارد که برای اپرا بنایی مهم است. حضور باربُد چنگ نواز و نکیسا به عنوان ترانه‌سرای ساسانی در داستان شیرین، به موسیقیایی بودن اثر اپرایی کمک کرده است.

صورتگر نقاش در اپرای شیرین

در روایتی که برای اپرای شیرین نوشته شده، شخصیت شاپور، نقاش دوره ساسانی نیز عاشق شیرین است اما برای خسرو فاش نمی‌کند. شاپور است که به عنوان یک هنرمند و صورتگر، شیرین را کشف و نقاشی می‌کند و تصویر او را برای خسرو درمدائن نشان می‌دهد. شاپور است که با همان نقاشی، خسرو را عاشق شیرین می‌سازد. و شاپور است که به در خواست خسرو، چهره او را هم نقاشی و برای شیرین به ارمنستان می‌برد و او عاشق خسرو می‌شود.

منبع تصویر،

 

خسرو و فرهاد در اپرای شیرین

روایت این اپرا از شخصیت خسرو منتقدانه است. ایجاد تراژدی قدرت و اینکه اریکه قدرت و بازی‌های آن باعث خلق تراژدی‌های انسانی می‌شود در شخصیت خسرو پرویز انعکاس یافته است. خسرو با آنکه عاشق شیرین است اما موجود مچاله شده، محتاج و گرفتار در درون خود است. برای رسیدن به شیرین، فرهاد را قربانی می‌کند و در آخر بنابر رسم کهن پدرکشی در قدرت، توسط پسرش شیرویه کشته می‌شود. شکست درمردانگی نیز بخشی از بن‌مایه این اپرا است.

شخصیت فرهاد اما در اپرای شیرین، یک هنرمند معمار وعاشق واقعی است. انسانی از خودگذر، باشهامت و درعین حال صادق؛ انسان کارگر که توسط قدرت و طبقه سرمایه‌دار حذف می‌شود.

 

منبع تصویر،JEAN LOUIS FAMENDEZ - OPERA LYON

بازیگران و صحنه آرایی

در اپرای "شیرین" جین جرارد، اپراخوان فرانسوی در نقش شیرین، جولیان بهر، در نقش خسرو، جان سباستیان در نقش شاپور نقاش، لورنت الوارو درنقش فرهاد و هنرمندانی درنقش‌هایی چون باربد استاد موسیقی عصرساسانی، نکیسا ترانه‌سرا و نوازنده، و همچنین در نقش شمیرا و شیرویه حضور دارند.

اشعار و دیالوگ‌های فارسی نیز در این اپرا استفاده شده اما فرانسوی/فرانسه زبان اصلی این اپرا است. همچنین نگاره‌های مینیاتوری الهام گرفته از آثار کمال‌الدین بهزاد که مرتبط با روایت قصه است به صورت نمایش پس‌زمینه استفاده شده است.

صحنه و مکان‌ها در اپرای "شیرین" شامل چشمه آب، قصر شیرین، کوه بی‌ستون و قصر خسرو در مدائن است. لباس و صحنه، ترکیبی از طراحی مدرن با گذشته است. آواز و موسیقی اپرا با مواردی از رقص باله است. 

"شیرین" از دوم تا دوازدهم ماه مه سال جاری در سالن بزرگ اپرای لیون فرانسه بر روی صحنه است.

منبع تصویر،OPERA LYON