اختلافات دولت و مجلس بر سر تصمیمات اقتصادی و رویکرد سیاست خارجی بالا گرفته است؛
دوئل کلامی سرهنگ و حقوقدان

پرسش: منازعه سرهنگ و حقوقدان ادامه دارد. اگرچه این اختلاف ریشه در خاستگاه‌های فکری متفاوت دارد، داستان منازعه‌هایی که به نظر می‌رسد احتمالا پایان آن مقارن با اتمام کار دولت دوازدهم باشد از مناظره‌های انتخاباتی آغاز شد. سال ۹۲ محمدباقر قالیباف رقیب جدی برای حسن روحانی به حساب می‌آمد و اگرچه با ۶ میلیون رای تقریبا موفق شد یک سوم آرای حسن روحانی را کسب کند اما بسیاری معتقدند درگیری‌های لفظی که میان این دو در جریان مناظرات درگرفت سرنوشت انتخابات را رقم زد و نمی‌توان گفت که کنایه «من سرهنگ نیستم، حقوقدانم» حسن روحانی خطاب به قالیباف یا یادآوری «حمله گازانبری» به «سرهنگ» در روند و فرآیند انتخابات بی‌تاثیر بود. این روند در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۶ هم تکرار و مناظرات تلویزیونی اگرچه کم‌رمق‌تر از دو دوره پیشین اما صحنه اختلافات سیاسی جدی و شاید هم به نوعی تداوم «بگم‌بگم‌های» مگو شد، اختلافاتی جدی که حتی پس از پایان رقابت‌های انتخاباتی تمامی نداشته و این روزهای بحرانی هم شاهد تداوم آن هستیم، اگرچه فضای منازعات امروز با فضای منازعات انتخابات متفاوت باشد. اگر کنایه‌ها و رویارویی‌ها تا پیش از این مبتنی بر عملکرد گذشته بود، امروز به‌واسطه اینکه دو رقیب انتخاباتی، هر کدام بر مسند ریاست یک قوه تکیه زده‌اند، تقابل‌ها معطوف به عملکرد امروز است. اقتصاد با همه کم‌وکیف و ارتباطات داخلی و خارجی و تحریم و دیپلماسی و البته کرونا محورهایی هستند که روسای دو قوه و اعوان و انصارشان را در مقابل یکدیگر قرار داده‌اند تا ملغمه‌ای از انتقاد فنی و اختلاف سیاسی در عرصه عمومی مطرح شود.

 تریبون‌های سیاسی، نقدهای اقتصادی
نقد شرایط اقتصادی از چپ و راست شنیده می‌شود. اقتصاددان، سیاستمدار و دیپلمات با هر گرایش سیاسی و از نگاه و منظری شرایط اقتصادی امروز را به بوته نقد می‌کشند. در این میان اما برخی فراتر از نقد شرایط موجود و نیم‌نگاهی به اوضاع دیپلماتیک جمهوری اسلامی حمله به دولت را انتخاب می‌کنند، موضوعی که از نگاه رییس‌جمهوری مصارف انتخاباتی دارد و حسن روحانی در نشست دیروز هیات دولت این گروه را خطاب قرار داد و مرثیه‌ای هم از حوادث سال ۹۷ به این‌سو خواند. او فشار اقتصادی امریکا از سال ۹۷ به بعد را نه تحریم، بلکه جنگ و محاصره اقتصادی توصیف کرد و خطاب به منتقدان گفت که از تعبیرهای درست استفاده کنید؛ چرا که قبلا هم تحریم داشتیم اما جنگ اقتصادی از سال ۹۷ آغاز شد. او همچنین متذکر شد «به اسم نقد، قواعد بازی سیاسی را به هم نزنیم، به اسم نقد دولت، دنبال تطهیر امریکا نباشیم، دنبال تبرئه دولت امریکا نباشیم، این دولت جنایتکار است چرا می‌خواهید تبرئه کنید؟ دولت اخیر امریکا دولت جنایتکار است، دولت تروریست است، یک عده مداوم تطهیر می‌کنند، مجانی هم این کار را می‌کنند. بعضی از رسانه‌های خارجی پول می‌گیرند و امریکا را تطهیر می‌کنند اما یک عده مجانی امریکا را تطهیر می‌کنند.» رییس‌جمهوری در خلال سخنانش اذعان کرد که برخی برای انتخابات سال ۱۴۰۰ این رویه را پیش گرفته‌اند و یادآور شد: «حالا مانده به 1400، هنوز انتخابات مانده، اشکال ندارد برای انتخابات خودتان هر کاری می‌خواهید انجام دهید اما ایجاد روحیه یأس در جامعه خیانت ملی است...» روحانی همچنین از کسانی که این روزها دولت را با هجمه مواجه می‌کنند خواست در این مقطع به دنبال تسویه‌حساب سیاسی و جناحی نباشند و از اعضای دولت نیز درخواست کرد به هیچ عنوان به سمت حاشیه حرکت نکنند. در پایان نیز همچون بسیاری از سخنرانی‌های این مدت اخیر گفت که دست دوستی به سمت همه قوا و ارکان کشور دراز کرده و به دنبال تسویه‌حساب سیاسی و حاشیه‌سازی نیست.  فارغ از حرف‌های سربسته و دربسته همیشگی روحانی در جلسات هیات دولت که مخاطب آن تلویحا مجلس و رییس قوه مقننه است، در یک هفته گذشته ماجرای «بودجه سال ۱۴۰۰» این اختلافات  را در عرصه عمومی عیان کرده است. چند روز پیش بود که قالیباف از تریبون مجلس بعد از انتقادهای همیشگی از دولت گفت که بی‌تفاوتی نسبت به گرانی‌ها و رها کردن بازار و بی‌توجهی به تولید ملی، به پاستور و بهارستان و باب‌همایون و میرداماد ارتباط دارد نه به جورجیا و میشیگان و آریزونا، پس به مردم آدرس غلط ندهید. اظهاراتی که روحانی نیز به آن پاسخی تلویحی داد. پس از آن عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی در نامه‌ای از قالیباف خواست که بانک مرکزی را وارد مباحث سیاسی و حاشیه‌ای نکند  و سپس محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه نیز در نامه‌ای بار دیگر شرایط تحریمی را یادآور شد و گفت که مردم ایران به جای اعانه و یارانه از مدیران خود رفع تحریم و برداشتن زانوی زور از گلوی اقتصاد ایران را با حفظ عزت‌ ملی طلب می‌کنند. اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهوری هم وارد این منازعه تریبونی شد و تلویحا و بدون اشاره به قالیباف گفت که برخی اظهارنظرهایی می‌کنند که نشان می‌دهد کم‌ترین آشنایی با اقتصاد ندارند.  علاوه بر واکنش‌های این چند روز، فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد و دارایی نیز دیروز در نامه‌ای بلند بالا به رییس مجلس اهم اقدامات انجام شده در راستای «عبور از فشارهای حداکثری دشمن و به حداقل رساندن تبعات منفی» آن را ارایه کرد. محمود واعظی، رییس دفتر رییس‌جمهوری نیز در حاشیه جلسه هیات دولت روز چهارشنبه به اختلافات بودجه‌ای میان دولت و مجلس واکنش نشان داد. مساله بودجه و البته طرح الزام دولت به پرداخت یارانه کالاهای اساسی که از سوی شورای نگهبان رد شد و مجموعه اتفاقات اقتصادی مدت اخیر یکی از مهم‌ترین محورهای اختلافی میان دولت و مجلس است که اغلب با چاشنی سیاسی‌کاری همراه می‌شود. مخالفت با طرح الزام دولت به پرداخت یارانه کالاهای اساسی با واکنش‌های بسیاری از سوی مجلسی‌ها مواجه شد و مدتی است که دوباره تریبون مجلس و رسانه‌های آن به تریبونی برای حمله به دولت تبدیل شده است. خبرگزاری خانه ملت در گزارشی به اظهارات محسن زنگنه عضو کمیسیون برنامه و بودجه، مهدی طغیانی سخنگوی کمیسیون اقتصاد، جلال رشیدی کوچی عضو کمیسیون امور داخلی و شوراها و فاطمه محمد‌بیگی عضو هیات‌رییسه کمیسیون بهداشت و درمان علیه دولت اشاره و دولت را به سیاسی‌کاری و مخالفت با کمک معیشتی به مردم متهم کرد. همچنین سید جواد حسینی‌کیا عضو کمیسیون صنایع در نطق میان دستورش شرایط سخت اقتصادی را نتیجه بی‌تدبیری و بی‌عرضگی دولت خواند. الیاس نادران به رییس‌جمهوری تذکر داد و گفت «عُرضه و بی‌عُرضگی است نه مساله اینکه تحریم» و در نامه‌ای به حسن روحانی ضمن برشمردن مشکلات اقتصادی خطاب به او نوشت: «آقای روحانی! باور عمومی بر این است که شما کشور را رها کرده‌اید، آیا یک روز صحبت از جنگ اقتصادی و روز دیگر صلح امام حسن(ع) دشمن را جری‌تر نمی‌کند؟ متأسفانه نگاه به بیرون برای حل مسائل داخلی راهبردی بود که ۷ سال فرصت برای بالندگی اقتصاد و تولید کشور را گرفت.» از آنجا که دیروز نشست مجلسی‌ها معطوف به حمله به دولت با محوریت بودجه، کمک معیشتی و مذاکره با امریکا بر سر برجام بود هیات رییسه نیز در این مسیر عقب‌ ننشست و سیدامیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، نایب‌رییس مجلس گفت که خبردار شده دولت قول کمک معیشتی و پرداخت وام یک میلیونی داده، موضوعی که به زعم قاضی‌زاده هاشمی رفتار دو گانه تلقی می‌شود. قاضی‌زاده هاشمی همچنین گفت: «اگر مجلس تصمیم بگیرد تا خدمتی به مردم شود نماینده دولت مخالفت می‌کند و از طرفی دیگر، دولت در ستادی که مجوز قانونی و عملکرد آن جای سوال دارد به این شکل عمل می‌کند لذا باید در این صورت از مجلس مجوز گرفته شود» و پرسید که «منبع و اختیار قانونی آن برای اقدامات مالی از کجا تامین می‌شود.»

 تابوی مذاکره یا سبقت برای قهرمانی
از نقدهای اقتصادی آمیخته با سیاسی‌کاری که بگذریم، مساله مهم دیگری که باب حمله به دولت را طی یکی- دو ماه گذشته باز کرده مساله امریکا است. دولت پیش از برگزاری انتخابات ایالات متحده بارها متهم شد که مدیریت کشور را به انتخابات امریکا گره زده است. از همان زمان به بعد مجلس یازدهم یادآور مجلس نهم بود که مدام بر سر مذاکره و برجام با دولت در کشاکش بود. خارج از مجلس نیز هر که از اصولگرایان تریبونی داشت تاکید می‌کرد که دولت اجازه مذاکره مجدد را ندارد و باید نگاه دولت‌ها به داخل باشد نه انتخابات ریاست‌جمهوری. محمدباقر قالیباف از مدافعان این نگاه یکجانبه و از جمله کسانی که دولت را متهم می‌کرد دست روی دست گذاشته تا نتیجه انتخابات امریکا مشخص شود، دیروز در نشستی که با اعضای فراکسیون انقلاب اسلامی داشت، گفت: «مطمئن باشید که رویکرد امریکا در قبال ایران با تغییر رییس‌جمهور این کشور عوض نخواهد شد، از این رو برای تغییر رویکرد امریکا باید نگاه‌مان در جهت تقویت داخل باشد.»  همزمان با خط و نشان کشیدن برای دولت برخی معتقد بودند از آنجا که چاره‌ای جز تعامل وجود ندارد اصولگرایان با رویای پاستور می‌خواهند مذاکره و بهبود شرایط را به نام خود به ثبت برسانند چرا که معتقدند هر جریانی که بتواند این کلاف پیچیده را حل کند شانس بیشتری برای تداوم حضور در مناصب قدرت خواهد داشت. این موضوع دیروز در خلال سخنرانی روحانی نیز به چشم خورد. آنجا که خطاب به برخی مخالفان دولتش گفت: «تحریم رفع خواهد شد امروز یا فردا یا هر وقت دیگر، همه دنبال این هستند که قهرمان رفع تحریم چه کسی باشد همان‌هایی که شما فحش می‌دهید و انتقاد می‌کنید، شما قهرمان هستید ما که دنبال قهرمان‌سازی نیستیم. بدانید قهرمان در کشور ما ملت ایران است، در 94 اگر پیروز شدیم ملت ایران بود که پیروز شد، در سال 99 یا 1400 هم اگر پیروز شدیم ملت ایران است که در برابر تحریم پیروز می‌شود. دنبال چه می‌گردید؟ این آقا قهرمان نشود آن آقا قهرمان نشود، نگذارید این دولت قهرمان شود دولت بعدی قهرمان شود، اصلا دولت قهرمان نمی‌شود، رییس‌جمهوری قهرمان نمی‌شود، قهرمان ملت ایران است، ما در این سه سال که مقاومت کردیم چه کسی قهرمان مقاومت بود؟ ملت ایران قهرمان مقاومت بود نه دولت، دولت به عنوان خادم مردم در کنار مردم بود، تلاش خود را انجام می‌داد. قهرمانی لقب ملت ایران است، قهرمان واقعی ملت ایران است. ما یک مدت تلاش کردیم، محاصره و تحریم را در 94 شکستیم با قهرمانی و کمک ملت ایران، در این سه سال مقاومت کردیم با حضور و تلاش ملت ایران و امروز هم راه خودمان را ادامه خواهیم داد.» این مناقشات در حالی است که دولت در راس آن رییس‌جمهوری و پس از آن وزیر امور خارجه بارها اعلام کرده‌اند سیاست خارجی جمهوری اسلامی بازگشت تمام و کمال به برجام در صورت بازگشت امریکا به برجام است، موضوعی که محمدجواد ظریف دیروز در گفت‌وگوی تفصیلی که با روزنامه «ایران» داشت به آن پرداخت و بار دیگر تشریح کرد و گفت: «اگر امریکا قطعنامه ۲۲۳۱ را اجرا کند و تحریم‌ها برداشته شود و مانعی برای فعالیت اقتصادی ایران نباشد، ایران هم اعلام کرده که تعهدات برجامی خود را اجرا می‌کند.» او البته راه دومی نیز برای بازگشت امریکا به میز مذاکره مطرح کرد و گفت: « اگر امریکا بخواهد عضو برجام شود که ترامپ آن عضویت را از بین برده، ما حاضریم گفت‌وگو کنیم که امریکا چگونه می‌تواند وارد برجام شود. لذا امریکا در موقعیتی نیست که بخواهد شرط بگذارد.» اظهاراتی که چراغ سبزی برای مذاکره مجدد اما در چارچوب توافق قبلی یعنی برجام است. شرایطی که برخی کارشناسان معتقدند اصولگرایان و مخالفان داخلی دولت می‌خواهند پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دوره سیزدهم از آن استفاده کرده و به نام خود به ثبت برسانند. اگرچه برخی جریان‌ها نیز پیش از پایان دوره ریاست‌جمهوری روحانی زمزمه‌هایی مبنی بر سپردن پرونده هسته‌ای ایران به شورای عالی امنیت ملی -مشابه آنچه در دوران سعید جلیلی رخ داد- باز گردد. هفته‌نامه صبح صادق نزدیک به طیفی از مخالفان نظامی دولت در یادداشتی این پیشنهاد را مطرح کردند تا از «تداوم خسارت‌های برجام» جلوگیری شود.

*اعتماد

###