قواعد مذاکره محترمانه
پرسش: رعایت احترام متقابل اصل بنیادین مذاکره در قواعد بین الملل است. اصلی که در پیشنهاد مذاکرات دولت آمریکا و رفتار کاخ سفید اثری از آن دیده نمی شود.
به نظر می‌رسد پیشنهاد مذاکره کاخ سفید چه آن زمان که با شروط ۱۲ گانه بود و چه اکنون که بدون شرط ارائه می‌شود نه مطابق با قواعد بین الملل و نه محترمانه است.
قوانین، معاهدات و رویه‌های پذیرفته شده در جامعه بین‌المللی از مهمترین دستاوردهای بشر به ویژه پس از دو جنگ جهانی ویرانگر بوده است. با چنین پیشینه‌ای نادیده گرفتن این قوانین و پروتکل‌ها می‌تواند نظم جهانی و روابط بین کشورها و دولت‌ها را برهم زند. یکی از مفاهیمی که در خطر لوث شدن از معنای خود قرار دارد، مفهوم مذاکره است.
مذاکره در عرف بین‌الملل به عنوان مهمترین اصل در نجات از بحران‌ها شناخته می‌شود. اصلی که توانست سال ۹۴ به ۱۲ سال مناقشه بین ایران و کشورهای غربی بر سر برنامه هسته‌ای پایان دهد و در سایه توافق برجام، ایران توانست از فصل هفتم منشور سازمان ملل خارج شود و کشورهای غربی هم حق داشتن انرژی صلح‌آمیز ایران را به رسمیت شناختند.
اصل مذاکره پس از خروج آمریکا از توافق برجام که حاصل مذاکره بود، با چالش‌های بی شماری روبرو شد. هرچند نقض عهد ایالات متحده آمریکا در دیگر تعهدات این کشور هم مشهود بود، اما برجام به لحاظ اعتباری که برای اصل مذاکره به وجود آورد از اهمیت بیشتری برخوردار است و خروج از آن ضمن تخریب چهره همیشه «خوب!» آمریکا در جهان، اصل مذاکره را هم با مشکلاتی مواجه کرده است.
شاید به همین دلیل است که رئیس جمهوری در دیدار اخیر با ورزشکاران با یادآوری اینکه در طول مدت تحریم نشان دادیم در برابر قدرت‌های زورگو و زیاده‌خواه، تسلیم نمی‌شویم، تأکید کرد: ما اهل منطق و مذاکره‌ایم. اگر با احترام کامل و در چارچوب مقررات بین‌المللی به کنار میز مذاکره بنشیند و نه اینکه فرمان مذاکره صادر کند که در آن صورت ما تابع نخواهیم بود.
اما ایالات متحد آمریکا در کنار این نقض پیمان به دلایل مختلف خود را مشتاق به مذاکره با ایران نشان می‌دهد. مایک پمپئو در تازه‌ترین عقب نشینی از مواضع قبلی خود اعلام کرده که کشورش حاضر است بدون پیش شرط با ایران مذاکره کند.
وزیر امور خارجه آمریکا که برای شرکت در یک نشست غیر رسمی به سوئیس سفر کرده است، در عین حال از تداوم تحریم‌های غذا و دارو علیه ایران سخن گفت و از ایران خواست مانند یک کشور عادی رفتار کند.
اما رئیس جمهوری اسلامی ایران تنها راه را ایستادگی در برابر آمریکا دانست و در دیدار که با اساتید دانشگاه داشت، در واکنش به اظهارات وزیر خارجه آمریکا گفت: «طرفی که میز مذاکره را برهم زده و پیمانی را زیر پا گذاشته است باید به شرایط عادی برگردد و تا زمانی که بازنگشته، ما راهی جز ایستادگی و مقاومت نداریم.»
اظهارات روحانی و مقامات عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران بر پایه تجربه اندوخته از مذاکرات برجام و قواعد بین المللی است؛ قواعدی که برهم زننده آن آمریکا بوده و آنچه باید تغییر کند رفتار کاخ سفید در قبال ایران است.
**قوانین مذاکره در عرف بین‌الملل
مذاکره یا «Negotiation» در فرهنگ بین‌المللی به معنی چک و چانه زدن، جر و بحث، توافق، مبادله، معامله و نقد کردن و فرآیندی است که دو یا چند نفر یا گروه دارای هدف‌های مشترک و متضاد، طرح‌های پیشنهادی خود را بیان می‌کنند و شرایط خاص خود را مورد بحث قرار می‌دهند تا احتمالاً به توافق برسند. مذاکره، معمولاً شامل ترکیبی از مصالحه، همکاری مبتنی بر اعتماد و احتمالاً تاکیداتی بر مسائل حیاتی است. مذاکره باید دارای استراتژی خاصی بوده و مذاکره کنندگان به صورت واضح هدف خود را از این پروسه مشخص سازند. همچنین اصولی بر این فرایند حاکم است که تعدی از هرکدام آنها می‌تواند مذاکره را در مرحله‌ای از آن متوقف کند.
حسن نیت طرفین و پذیرش این موضوع که مذاکره برنده نهایی ندارد، مهمترین اصل در مذاکره است. هر دو طرف باید بر اساس حراست از منافع ملی کشور متبوع خود و به نیت حل موضوع در این ماراتن شرکت کنند. مذاکره به صرف مذاکره یا بیان شعاری دیدگاه‌های سیاسی و ایدئولوژیک نمی‌تواند نتیجه‌ای برای طرفین به دست آورد.
گرچه در جهان کنونی انتظار از قدرت‌ها برای رعایت انصاف در مذاکره چندان منطقی به نظر نمی‌رسد، اما این اصل هم در قواعد بین‌المللی از اصول مذاکره هدفمند شمرده می‌شود. امکان وساطت ثالث و همکاری مشترک و مساوی برای حل بحران هم از اصول اولیه مذاکره شمرده می‌شود.
مهمترین اصل در هر مذاکره‌ای نبود پیش شرط برای شروع آن است. در واقع هر تعامل و گفت و گویی اگر با شرط گذاری طرفین آغاز شود امکان به نتیجه‌گیری از آن کاهش می‌یابد؛ چون شرط موجود قطعاً به نفع یک طرف و ضرر طرف دیگر بوده که این ناقض اصل تساوی در شروع مذاکره است.
**برجام، نمونه‌ای از مذاکره موفق
پارامترهای اشاره شده در بالا به طور نسبی در مذاکره بین ایران با ۱+۵ رعایت شد. از ماه‌های آغاز رسمی مذاکرات در آبان ماه سال ۹۲، پیش شرطی برای شروع از سوی طرفین به صورت رسمی اعلام نشد. همچنین تعریف استراتژی و مشخص کردن تاکتیک‌های اجرای آن یکی از مهمترین تمایزات مذاکرات تیم دیپلماسی دولت تدبیر و امید با تیم مذاکره کننده پیشین بود. به نظر می‌رسد مهمترین استراتژی ایران در این دوره، تلاش برای پذیرفتن حق ایران در داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای بود؛ تلاشی که نتیجه داد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز یکشنبه ۱۲ خرداد بار دیگر بر صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران تاکید کرد.
زیاده خواهی آمریکا در برابر ایران گرچه توافق برجام را در تلاطم نگه داشت اما پایبندی چهار کشور دیگر به توافق و بدبینی‌های جهانی ایجاد شده علیه آمریکا پس از خروج، نشان می‌دهد مذاکرات منتهی به برجام به صورت نسبی مسیر درستی را طی کرده است.
**آمریکا در پی مذاکره نیست
طی یک سال و یک ماه گذشته پس از خروج آمریکا از برجام؛ مقامات کاخ سفید با انواع شیوه‌ها اعلام کردند که مذاکره‌ای تازه‌ای با ایران می‌خواهند، اما این تمام داستان نیست و روی دیگر سکه میزان پایبندی ایالات متحده آمریکا به قواعد بنیادین مذاکره است.
افزایش بی سابقه فشارهای اقتصادی به ایران، اختصاص بودجه‌های میلیاردی برای ایران هراسی، اعزام نیروی نظامی به مرزهای آبی ایران، حمایت از گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی و در نهایت تحریک کشورهای همسایه برای دشمنی با ایران همگی نشانه‌های مشخصی هستند که نشان می‌دهند آمریکا می‌تواند در پی هر چیزی جز مذاکره باشد.
نکته‌ای که رئیس جمهوری هم به آن اشاره کرد می‌تواند پشت پرده اشتیاق پوشالی آمریکا برای مذاکره را نشان دهد. حجت‌الاسلام روحانی در این زمینه گفت: «دشمنی که تا سال گذشته اعلام می‌کرد هدفم از بین بردن نظام جمهوری اسلامی ایران است، امروز به صراحت اعلام می‌کند کاری با نظام ندارد. دشمنی که تا چند ماه قبل ادعا می‌کرد بزرگترین قدرت نظامی جهان است و اگر اراده کند نیروهای مسلح ایران را می‌تواند در هم بشکند، امروز اعلام می‌کند که قصد جنگ ندارد و چند ماه پیش خلیج فارس، جولانگاه ناوهای آنها بود، اما امروز از ناوگان آنها خبری نیست و تا ۳۰۰ و ۴۰۰ مایلی دورتر در آب‌های بین‌المللی لنگر انداخته‌اند.»
به نظر می‌رسد پیشنهادات رنگارنگ مذاکره در شرایط کنونی پیش از آنکه در پی راه حل باشند در پی بهانه‌ای برای هجمه به ایران است. آمریکا از راه‌های گوناگون فشار بر جمهوری اسلامی ایران را آزمود و با تمام تنگناهایی که برای مردم به وجود آورد؛ نتوانست به هدف خود دست یابد و در تازه‌ترین راهبرد خود در تلاش است خود را مشتاق مذاکره نشان دهد.
###